dergi-121

TBB Dergisi 2015 (121)

Deniz AKÇAY

453

1974’te, AİHM’nin mecburi yargı yetkisini ise 1990 yılında tanımıştır.

Türkiye de AİHS’ni 1954 yılında onaylamış olmakla birlikte, AİHK’na

bireysel başvuruda bulunma hakkını 28 Şubat 1987’de, AİHM’nin mec-

buri yargı yetkisini ise 22 Ocak 1990 tarihinde tanımıştır. Öte yandan,

devlet başvuruları açısından AİHK’na başvurma konusunda bir tanı-

ma koşulu bulunmadığından, AİHM yetkisinin tanınmasından önce

de Türkiye aleyhine AİHK nezdinde GKRY üç başvuruda bulunduğu

gibi, Fransa, Norveç, Danimarka, İsveç ve Hollanda dostane çözümle

sonuçlanan bir başvuruda bulunabilmişlerdir.

Mahkeme, uygulamada, devletlerin AİHS denetim mekanizma-

sına tabi oldukları tarihleri dikkate almakla birlikte, ulusal hukukta

etkin başvuru yolu bulunmadığı kanaatine vardığı, ya da hukuka ay-

kırılığın bir idari uygulamadan (

administrative practice

) veya bir yasa

hükmünden kaynaklandığı için süreklilik arzettiği durumlarda, za-

man itibarıyla yetkisini daha geniş biçimde yorumlamaktadır. Bu şe-

kilde, AİHS’nin denetim mekanizmasının tanınmasından önce mey-

dana gelen, ancak sonuçları denetim mekanizmasının tanınmasından

sonraki döneme de uzanan maddi olaylarla bağlantılı AİHS’ne aykırı-

lık iddiaları (

continuing

situation

) AİHM’nin yargı yetkisine tabi olabil-

mektedir. Özellikle yaşam hakkı ve işkence yasağı ile ilgili AİHS’nin

2. ve 3. maddeleri kapsamındaki ihlal iddialarının davalı devlet tara-

fından etkin biçimde soruşturulmadığı durumlarda, Mahkeme yet-

kisinin tanınmasından önce meydana gelmiş maddi olayların soruş-

turulması gereğinin maddi olayın doğurabileceği sorumluluktan “

ayrılabilir “ (

detachable obligation

) bir pozitif yükümlülük yarattığı ka-

bul edilmiştir.

Ancak AIHM’nin zaman itibarıyla yetkisi konusunda geliştirdiği

değişik yaklaşımlar ve özellikle sürekli ihlal “ teorisi “ gerek başvu-

ranlar, gerek davalı devletler açısından önceden tahmin edilebilir gü-

venli bir çizgiye ulaşmış olduğu söylenemez. AİHM’nin üç yıl arayla

GKRY başvuruları için yukarıda 2

dipnotu; Beşlerin başvuruları diye anılan

Fransa, Norveç, Danimarka, İsveç ve Hollanda başvuruları için: France, Norway,

Denmark, Sweden and Netherlands v. Turkey, No. 9940-9944/82, 35 DR s.143 ve

44 DR s.31.

Varnava, yukarıda zikredilen karar, par. 136 vd.