164 / 561
TBB Dergisi 2016 (124)
Seda DUNBAY
163
ayrı düzenleme mevcuttur. Yasama sorumsuzluğuna ilişkin 47. madde
ile Meclis-i Umumi üyelerinin hangi hallerde hapis ve sürgünü gerek-
tiren bir ceza ile mahkûm olabileceklerini düzenleyen 48. maddeye,
“Meclis-i Umumi”
üst başlığı altında yer verilmiştir. Yasama dokunul-
mazlığına ilişkin 79. madde ise
“Heyet-i Mebusan”
üst başlığı altında
düzenlenmiştir.
36
1924 tarihli Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nun hazırlıkları, 29 Ekim
1923’te Cumhuriyetin ilan edilmesinin ardından başlamış ve altı ay
gibi kısa bir süre içerisinde tamamlanıp kabul edilmiştir. Teşkilat-ı Esa-
siye Kanunu’nun kabul edildiği tarih olarak, takvimler 20 Nisan 1340
(1924)’e işaret etmiştir.
37
1924 Anayasası’nın kabulü ile birlikte mevcudi-
yet gösteren iki anayasalı yapı ortadan kaldırılmıştır. 1924 Anayasası,
“istikrara kavuşturulmuş olan bir devletin” varlık gösterdiği dönemde
hazırlanmıştır. Bu Anayasanın temelinde 1789 Fransız devriminin bi-
reyci, liberal hukuki ve siyasi ideolojisinin yansımaları bulunmakta-
dır. 1924 Anayasası’nın diğer bir özelliği de meclis egemenliğini daha
fazla ılımlaştırarak sürdürecek şekilde tasarlanmış olmasıdır.
38
1924
Anayasası’nın temel özellikleri arasında basit ama sağlam yapılı ve
kendi içinde tutarlı bir metne sahip oluşu göze çarpmaktadır.
39
1924 Anayasası’nın
“Vazife-i Teşriiye”
başlıklı ikinci faslının 17.
maddesi yasama bağışıklıklarına ilişkindir. 17. maddede söz konusu
kurum şu şekilde kaleme alınmıştır: “
Hiçbir mebus Meclis dâhilindeki rey
ve mütalaasından ve beyanatından ve Meclisteki rey ve mütalaasının ve beya-
natının Meclis haricinde irad
(söylemek)
ve izharından
(açığa vurmaktan)
dolayı mesul değildir. Gerek intihabından evvel gerek sonra aleyhine cürüm
isnad olunan bir mebusun maznunen
(sanık olarak)
isticvabı
(sorgulan-
ması)
veya tevkifi (tutulması) veyahut muhakemesinin icrası
(yargılanması)
heyet-i umumiyenin kararına menuttur
(bağlıdır)
. Cinai cürmü meşhut bun-
36
Kanun-ı Esasi’de 1909 yılında geçirdiği değişikliklerden önce, bahsi geçen ve içe-
rik itibariyle günümüz anayasalarına yakın bir yol izlenerek hazırlanan yasama
bağışıklıklarına ilişkin maddelerin uygulanmasına gölge düşüren maddeler bu-
lunmaktadır. Ancak 1876 Anayasasının, 1921 Anayasasına aykırı olmayan hü-
kümleri yürürlükte olduğundan söz konusu aykırı maddeleri (73. ve 113. madde-
lere) incelememeyi tercih ediyoruz.
37
Kili ve Gözübüyük, a.g.e., s. 127.
38
Bülent Tanör, Anayasal Gelişme..., a.g.e, s. 45’ten Hüseyin Nail Kubalı, Türk Esas
Teşkilat Hukuku Dersleri, İstanbul, ss. 158-159.
39
Mümtaz Soysal, Anayasaya Giriş, 3. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara, 2011, s. 192.