125

Yeni Bir Yetkilendirme (İmtiyaz) Sözleşmeleri Kanunu Yapılmasına Mutlak Bir Gereksinim Vardır

GİRİŞ

Kamu idaresinin, takdir yetkisine dayalı olarak (serbestçe) seçti-

ği özel veya kamu kişisine, kullanıcılardan aldığı ücret karşılığında

kamu hizmetinin belirli bir süre ile yürütülmesini sözleşme ile devret-

tiği durumlarda ortada bir kamu hizmeti imtiyaz sözleşmesi vardır.

Bu tip sözleşmelerde kamu hizmetinin görülmesini sözleşmeyle dev-

reden kamu idaresine “imtiyaz veren” (le concédante), kendisine söz-

leşme ile kamu hizmeti devredilen kamu veya özel kişisi ise “imtiyaz

sahibi veya imtiyazcı” (le concessionnaire) olarak adlandırılır.

Klasik

ve katı tanımı ile muhafazakâr tipteki hukukçuların anlayışına göre

imtiyaz sözleşmesiyle imtiyaz sahibi, hizmeti “kendi kâr ve zararına”

(á ses frais et risques) olarak şartnamedeki tarifeye uygun hizmet kul-

lanıcılarından alacağı ücretle işletmektedir.

XIX. Yüzyılın ortalarına gelinceye kadar Osmanlı İmparatorlu-

ğunda kamu hizmetleri imtiyaz sözleşmeleriyle işletilmesi yöntemi

uygulanmamıştır. Ancak bu tarihten sonra Avrupa sermayesi, Avru-

pa dışında yatırımın cazibesine kapılarak Osmanlı İmparatorluğu’na

doğru akmaya başlamıştır. Zira İmparatorluk emin ve kârlı bir yatı-

rım alanının özelliklerini taşımaktaydı. Daha açık bir deyişle, yaban-

cı sermayenin pazarlık gücü, özellikle Düyun-u Umumiye İdaresinin

kurulmasından sonra son derece kuvvetlendiğinden ve yabancı çıkar-

larının savunuculuğunu yapabilecek yerli sermayedarların gittikçe ço-

ğalması yüzünden ve devletin de isteklere karşı koyamayacak derece-

de aciz duruma düşmesinden dolayı Osmanlı İmparatorluğu emin bir

yatırım alanı niteliğini taşımaktaydı. Öte yandan, Avrupa’da %4 civa-

rında değişen kârlılık oranı, İmparatorluğun tahminlerine göre %8-9’a

kadar çıkabildiğinden ve belirli hizmet alanlarında imtiyaz almış olan

yabancı sermaye, rekabet koşullarından uzak, rahat bir şekilde çalışa-

bilmesi sayesinde İmparatorluk kârlı bir yatırım ortamı sunmaktaydı.

İşte bu koşullar altında Osmanlı İmparatorluğu’nda XIX. yüzyı-

lın ikinci yarısından itibaren demiryolu, rıhtım, liman, fener, elektrik,

R. Chapus, Droit administratif général Tome 1, 15

édition, Montchrestien, Pa-

ris 2001, s. 637, F. Foillard, Droit administratif, 13

éditions, éditions Paradigme,

Orléans 2008-2009, s. 279.

Chapus, s. 637, Foillard, s. 279.

Chapus, s. 637.

T. Tan, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancılara Verilmiş Kamu Hizmeti İmtiyaz-

ları,

AÜSBFD

, Cilt: XXII, No: 2, Haziran 1967, s. 325.