323 / 437
Türkiye’de Sosyal Güvenlik Kurumu Bütçesi ve Sosyal Güvenlik Açıkları
322
Bütçe, devlet veya diğer kamu kuruluşlarının yıllık gelir ve gider-
lerini gösteren ve gelirlerin elde edilip harcamaların yapılmasına izin
ve yetki veren bir kanundur. Devlete verilen bütçe hakkı, demokratik
sisteme geçişle paralellik gösterir. Halkı temsil edenlerin, halk adında
hangi faaliyetleri, ne kadar harcamada bulunarak yapacaklarını ve ne
kadar gelir elde edeceklerini, tahmini olarak yıllık bütçede belirlerler.
12
Bütçe, kamu ekonomisinin konusu olan kamu mal ve hizmetleri
üretiminin finansman aracıdır. Bu nedenle de, piyasa ekonomisinin
karşılayamadığı ihtiyaçlar için kamu kesimi bu nitelikteki hizmetleri
üretir. Yürütme gücünü oluşturan kurum ve daireler, yasama orga-
nınca onaylanmış olan bütçelerde belirtilmiş ödenekleri kullanarak
söz konusu hizmetleri üretir ve bunun gerektirdiği gelirleri toplar.
Yargı organları da, bütçeye ilişkin olarak kamu yönetimi birimleri,
kamu görevlileri ve yurttaşlar arasında ortaya çıkan hukuksal anlaş-
mazlıkları çözer ve karara bağlar.
13
Klasik anlamda bütçe şöyle tanımlanabilir; Devlet bütçesi kamu
kurum ve kuruluşlarının, belirli bir dönem için gelir ve giderlerini
tahmin eden, bunların uygulanmasına önceden izin veren hukuki bir
dokümanıdır.
14
Bütçenin tarihi gelişiminde, dünyada bütçe hakkı konusunda ör-
nek olan ilk ülke İngiltere’dir. Fransa’da halk, bütçe hakkını 18. yüz-
yılda kazanmış ve bütçe hakkı kanunlarla koruma altına alınmıştır.
ABD’de ise diğer ülkelerden farklı olarak bütçe hakkı, bağımsızlık ha-
reketinin sonucu olarak ortaya çıkmıştır.
15
Fransa’da 1789 Fransız İhtilali sonrasında, ilk defa vergi hakkı
gerçekleşmiş ve 1791 yılında bütçe hakkı ilk defa anayasaya girmiştir.
12
Aytekin Aksoy, Türkiye’de Bütçe Açıklarının Enflasyon, Büyüme ve Faiz Üzerine
Etkileri: Türkiye Uygulaması, Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi
Sosyal Bilimler Üniversitesi, 2010, s.3.
13
Engin Ataç - Nihat Falay - Ömer Faruk Batırel - Gülay Coşkun - Tayfun Moğol,
Devlet Bütçesi, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 7. Baskı, 2011, s.3.
14
Dülger - Moğol - Çakır - Yereli - Çetinkaya, age., s.4.
15
Ahmet Cemil Kurnaz, Kamuda Performans Esaslı Bütçe Uygulama Sonuçlarının
Değerlendirilmesi ve Bu Çerçevede Part (Program Assessment Rating Tools) Sis-
teminin İncelenmesi, Yayımlanmamış Mesleki Uzmanlık Tezi, Ankara, 2010, s.31.