37 / 437
Toplanma Hakkı ve Kolluk Tedbirleri İlişkisi
36
Kanuna aykırı eylemlere katılan kişilerin cezalandırılması bakı-
mından AİHM’in tutumu, müdahaleler ile ilgili verdiği kararlardaki
yaklaşımı ile paralellik arz etmektedir. Cezalandırma bakımından da
AİHM, barışçıl olan ve barışçıl olmayan toplanmaların ayrı tutulması
gerektiği görüşündedir. Mahkemeye göre barışçıl toplantı ve yürüyüş-
lere katılan şahıslar hakkında adli soruşturma ve kovuşturma yapıl-
ması ve bu kişilerin hapis cezaları ile karşı karşıya bırakılması orantılı
bir tedbir değildir ve bu nedenle AİHS’in on birinci maddesinin ihlali
niteliğindedir. Ancak iç hukuk düzenlemelerinin anlamsızlaşmasının
önlenmesi adına bu kişilere para cezası uygulanması kabul edilebilir-
dir.
49
AİHM’in bu yaklaşımı ışığında, bildirimi yapılmamış bir toplantı
veya yürüyüşe sadece katılmış olmayı dahi bir yıl altı aydan üç yıla
kadar hapis cezası ile müeyyideye bağlayan TVGYK’nın yirmi sekizin-
ci maddesinin AİHS’nin on birinci maddesi ile bağdaşmadığını söyle-
mek mümkündür.
f. Kolluk Personeli Hakkında Etkili Soruşturma ve
Kovuşturmanın Yapılmaması
Barışçıl gösterilere zor kullanılarak müdahale edilmesi veya barış-
çıl olmayan gösterilere yapılan müdahalelerde orantısız güç kullanıl-
ması nedeniyle bireylerin zarar görmesi durumunda bu müdahaleleri
yapan kolluk görevlilerinin bu zarardan sorumlu tutulması gerek-
mektedir. AGİT’in toplanma hakkı ile ilgili kılavuzunda da hukuka
aykırı veya orantısız güç kullanan kamu görevlilerinin mutlaka hu-
kuki, cezai ve disipline ilişkin müeyyidelere tabi tutulması gerektiği
vurgulanmıştır.
50
Aynı doğrultuda zor kullanma yetkisinin hukuki
sınırlarının aşılıp aşılmadığına ilişkin etkili soruşturma ve kovuştur-
manın yapılması AİHS’in on birinci maddesinin bir gereğidir. AİHM
kararlarına bakıldığında, kolluk personeli hakkında yapılan soruştur-
ma ve kovuşturmaların etkili olup olmadığının denetlenmesinin beş
ilke çerçevesinde yapıldığı görülmektedir. Bu ilkelerin “(a) bağımsızlık
(b) yeterlik (c) çabukluk (d) kamu tetkiki (e) mağdurun sürece dâhil
edilmesi olduğu” şeklinde olduğu ifade edilmektedir.
51
Bağımsızlık
49
Ümit Kılınç, s. 299.
50
OSCE\Office for Democratic Institutions and Human Rights, 2010, s. 20.
51
T. C. Kamu Denetçiliği Kurumu, 2013/90, par. 151/16.