Dergi 128

355

TBB Dergisi 2017 (128)

Hasan DURSUN

Ancak bu açıklamalardan, Marksist kuramın sınıf kavramının bu-

lanık olduğu ve belirli bir temel anlayışa dayanmadığı sonucu çıkar-

tılmamalıdır. Marx’ın her ne kadar sınıf konusunda tam ve ayrıntılı

bir açıklama yapmaya ömrü yetmese de Marksizm’i birlikte kurdu-

ğu Engels ve 1917 Ekim Devriminin önderi Lenin’in açıklamaları ile

Marx’ın açıklamaları bir araya getirildiği zaman Marksist kuramın sı-

nıf konusundaki görüşlerinin ana çizgileriyle oldukça karmaşık, fakat

tutarlı bir bütün olduğu ortaya çıkmaktadır.

Bu bütünlük üzerinde

durulması faydalı olacaktır.

Bir kere Marksistler, üretim araçlarının özel mülkiyetine göre

gerçek anlamda sınıf sayısını temel olarak ikiye indirgemektedirler.

NitekimMarx’a göre, ilkel dönemler ayrıksı tutulacak olursa, tarih bo-

yunca değişik toplum tiplerini belirleyen değişim üretim biçimleri bu-

lunmaktadır. Marx, sosyal sınıfların da üretim sisteminde oynadıkları

role, bir başka deyişle, üretim araçları ile ilişkilerine ve durumlarına

göre belirleneceğini ileri sürmektedir. Marx, köle toplumunda köle sa-

hiplerinin, feodal toplumda toprak sahiplerinin, kapitalist toplumda

fabrika ve işletme sahiplerinin kısacası üretim araçlarına sahip olanla-

rın tek bir sınıf oluşturduğunu, üretim araçlarına sahip olmayanların

ise ayrı bir sınıf oluşturduğunu savlamaktadır. Marx’a göre, kapitalist

toplumlarda geçimini sağlamak için emeğini satmak zorunda olanla-

rın oluşturduğu sınıfın adı proletaryadır.

Krş. Kapani, s. 75.

Nitekim bu husus Komünist Manifestoda açıkça belirtilerek; günümüzde geçerli

olan burjuva çağının ayırıcı özelliğinin sınıf karşıtlıklarını basitleştirmesi olduğu,

tüm toplumun giderek daha çok iki düşman kampa, doğrudan birbirinin karşı-

sına dikilen iki büyük sınıfa bölündüğü, bu sınıfları burjuvazi ve proletaryanın

oluşturduğu ifade edilmiştir. Bkz. Marx ve Engels, Komünist Manifesto ve Komü-

nizmin İlkeleri, s. 117.

Kapani, s. 75. Nitekim Marx tarafından kaleme alınan Komünist Manifestoda

proletaryanın kapsamı oldukça geniş tutularak çeşitli sınıfların sonul aşamada

proletaryaya dönüşeceği açıkça ifade edilmiştir. Marx, küçük çapta ticaretle uğ-

raşanlar, dükkâncılar, emekli olmuş esnaflar, zanaatçılar ve köylülerden oluşan

orta sınıfın alt katmanlarının kısmen kendi küçük sermayelerinin çağcıl sanayinin

işletildiği ölçek bakımından yetersiz kalması ve büyük kapitalistlerle rekabette

yenik düşmeleri yüzünden kısmen de bunların özel hünerlerinin yeni üretim

yöntemleri karşısında değerini yitirmesi yüzünden giderek proletaryaya dönüşe-

ceklerini savunmaktadır. Marx, ayrıca, feodal aristokrasinin, burjuva tarafından

yıkılan, çağcıl burjuva toplum ortamında varlık koşulları zayıflayan ve yok olan

tek sınıf olmadığını, ortaçağ kentlileri ve küçük mülk sahibi köylülerin çağcıl bur-

juvazinin habercisi olduklarını, sınai ve ticari bakımdan çok az gelişmiş ülkelerde