Dergi 129

221

TBB Dergisi 2017 (129)

Şafak PARLAK BÖRÜ

B. Götürü Tazminat ile Ceza Koşulu Arasındaki Farklılıklar

Götürü tazminat kurumuna ilişkin halihazırda herhangi bir yasal

düzenleme bulunmadığı için, bu iki kurumun farklarının ve sınırları-

nın doğrudan yasal hükümler aracılığıyla belirlenmesi mümkün de-

ğildir. Yine, yargı kararlarında da konuya ilişkin genel ilkeler netlik

kazanmış değildir. Bu farklılıkların belirlenmesi için tazminat huku-

kuna hakim genel ilkelerden ve ceza koşuluna ilişkin hükümlerden

hareket etmek yardımcı ve yerinde olacaktır:

Öncelikle tarafların anlaşmayı akdederken gözettikleri amaç

önem taşımaktadır. Ceza koşulunda yapılan anlaşma esasen alacak-

lının menfaatlerine yöneliktir. Çünkü bu yönde bir anlaşma ile bir

yandan borçlu üzerinde ciddi bir baskı oluşturulmuş, diğer yandan

alacaklı zararını ispat etme zorunluluğundan bütünüyle kurtulmuş

olmaktadır.

Ceza koşulunun ikincil işlevi zararın karşılanmasına

hizmet etmek olsa da, öne çıkan -birincil işlevi- borçlu üzerinde ifa-

da bulunmasına yönelik baskı yaratma işlevidir.

Götürü tazminatta

ise her iki taraf açısından da avantajları olan bir durum

mevcuttur;

baskı yaratma işlevi dolaylı olarak ortaya çıkmakta, daha silik ve uzak

kalmakta; zararın karşılanmasına yönelik miktarın önceden tespit

edilmesi amacı belirgin hale gelmektedir. Şu halde, borçluyu baskı al-

tında tutarak ifaya zorlama amacının ağır basması halinde ceza koşu-

zorlamak ise geçersiz bir ceza koşulu söz konusudur. İkinci husus ise, taraflar

arasında ödenmesi kararlaştırılan edimin miktarının, asıl borcun ihlal edilmesi

halinde meydana gelmesi beklenen tipik zarara ilişkin makul bir tahmin olarak

değerlendirilip değerlendirilemeyeceğidir (Bkz. Benjamin,

s.603; Guide to Penalty

and Liquidated Damages Clauses, s.11; Charles Goetz/Robert

Scott,

‘Liquidated

Damages, Penalties and The Just Compensation Principle: Some Notes on an En-

forcement Model and a Theory of Efficient Breach’,

Colombia Law Review,

Vol.77,

No.4, 1977, s.554; Oertli, N.232; Rea,

s.147, 149 vd; Akkayan Yıldırım,

s.393; Bir-

inci Uzun,

s.173 vd; yine bkz.Andrews/Clarke/Tettenborn/Virgo,

s.494 vd). An-

glAmerikan sisteminde ceza koşulu kayıtlarının reddedilmesine tarihsel bakış ve

iki kurum arasındaki ayrımın gelişimi hakkında bkz. Odetola,

s.250 vd.

Kocaağa (Götürü Tazminat),

s.152; Kapancı,

s.676.

Akkayan Yıldırım,

s.382; Kocağaa (Götürü Tazminat),

s.150; Günay,

s.75.

Akkayan Yıldırım,

s.382; Kapancı,

s.677; Birinci Uzun,

s.147; Ahmet Kılıçoğlu,

Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Genişletilmiş 20. bası, Ankara 2016, s.801; ben-

zer yönde Bell/Manly,

s.387.

Götürü tazminatın iki tarafa da avantaj sağlayan yapısı şu şekilde kendini göster-

mektedir: Alacaklı bu anlaşma ile zararının miktarını ispat etmekten kurtulurken;

borçlu da içine gireceği sözleşme ilişkisinin kendisi açısından ne gibi riskler

içerdiğini önceden görebilme olanağına kavuşmuş olmaktadır.