Dergi 129

220

Götürü Tazminat Kavramına Bir Bakış

taraflar arasında söz konusu olan sözleşmenin yabancı unsurlu olması

halinde uygulanacak yetkili hukuk, hukuk sistemi ve politikası açısın-

dan ceza koşulu kayıtlarının kararlaştırılmasına uygun olmayabilir ki;

Anglo-Amerikan hukuk sistemi bakımından durum bu şekildedir. Bu

gibi hallerde, götürü tazminat anlaşması yapılabilir.

Ceza koşulu kararlaştırılmasının yasa koyucu tarafından açık

veya dolaylı olarak yasaklanmış olması ve daha da önemlisi, bazı an-

laşmaları yaparken tarafların gözettiği amaçların ceza koşulunun hiz-

met ettiği amaçlardan farklı olabilmesi nedeniyle, götürü tazminatın

ceza koşulundan ayırdedilmesi önemli ve zorunludur. Zira tarafların

sözleşme akdederken amaçlarının ceza koşulunun hizmet ettiği amaç-

larla örtüşmemesi durumunda, tarafların iradelerinin ceza koşuluna

ilişkin hükümlere (TBK m.179 vd) tabi tutulması yerinde olmaz.

Kıta Avrupası hukukunda da, Anglo-Amerikan hukuk sisteminde

de götürü tazminat sözleşmesinin ceza koşulu ile ilişkisi ve bu kurum-

ların birbirinden ayırdedilmesi önem arz eder.

Ancak Kıta Avrupası

hukuk sisteminde, asıl borcun ihlal edilmesi halinde ödenmesi karar-

laştırılan edimin niteliğinin götürü tazminat mı ceza koşulu mu oldu-

ğu, taraflar arasında söz konusu anlaşmaya uygulanacak hükümlerin

belirlenmesi bakımından önem taşırken; Anglo-Amerikan hukuk sis-

teminde anılan anlaşmanın geçerliliği bakımından önem taşır. Çünkü

ceza koşulu kurumu Anglo-Amerikan hukuk sisteminde halihazırda

reddedilmektedir. Bu hukuk sisteminde asıl borcun ihlal edilmesi ha-

line ilişkin ödenmesi kararlaştırılan edim ya geçerli bir götürü tazmi-

nattır ya da geçersiz bir ceza koşuludur.

Anılan bu iki kurumun ayırdedilmesi ve özellikle farklı hukuk sistemleri ile

karşılaştırmalı hukuk ışığında ele alınması ayrı bir çalışma konusu olabilecek

genişlikte olduğundan, burada hukuk sistemleri arasındaki farklı işleyişe kısaca

değinmeyi uygun görüyoruz.

Anglo-Amerikan hukuk sisteminde asıl borcun ihlal edilmesi haline ilişkin olarak

ödenmesi kararlaştırılan edimin niteliğinin tespiti bakımından esas olarak iki

husus dikkate alınır: Birinci husus, tarafların amacıdır (Bkz. Benjamin,

s.602; Ak-

kayan Yıldırım,

s.392). Buna göre, sözleşmede yer alan bir kaydın veya bir an-

laşmanın geçerli bir götürü tazminat mı yoksa geçersiz bir ceza koşulu mu old-

uğunun belirlenebilmesi için, her şeyden önce tarafların amacı saptanmalıdır.

Amaç sözleşmenin ihlali ile meydana gelmesi beklenen tipik zararı tespit etmek,

alacaklının malvarlığında rızası dışında ortaya çıkan eksilmeyi gidererek alacak-

lının malvarlığını iyileştirmek ise, geçerli bir götürü tazminattan söz edilir. An-

cak, tarafların amacı borçlu üzerinde psikolojik baskı oluşturarak borçluyu ifaya