131

123

TBB Dergisi 2017 (131)

Hasan DURSUN

Sonu adlı eserinde incelemiştir. Yazar, çağcıl dönemlerde bile devletin

çok büyük üretim araçlarıyla bağımsız bir gelişmesi olan bağımsız bir

alan oluşturmadığını, tersine, onun gelişmesi gibi varlığının da sonul

tahlilde, toplumun ekonomik varlığının koşullarıyla açıklanacağını,

bu durumun, insanların maddi yaşamının yaptığı üretiminin henüz

bu kaynaklardan yararlanamadığı ve dolayısıyla bu üretim zorunlu-

luğunun insanlar üzerinde daha da büyük bir egemenlik kurmuş bu-

lunduğu daha önceki dönemler için çok daha geçerli olduğunu, gü-

nümüzde hâlâ geniş ölçekli sanayi ve demiryolları çağında, devletin

özünde, üretim üzerinde egemen olan sınıfın ekonomik gereksinimle-

rinin yoğunlaşmış biçimde yansısından başka bir şey olmadığını ifade

etmektedir. Yazar, bu yüzden, bir insan kuşağının maddi gereksinim-

lerinin karşılanması için bütün yaşamının günümüzde bizim verdiği-

mizden çok daha büyük bir bölümünü ayırmak zorunda olduğu ve

dolayısıyla ekonomik gereksinimlere bugünkünden daha da bağımlı

olunan dönemde, egemen sınıfın ekonomik gereksinimlerinin daha

büyük ölçüde yansısını oluşturduğunu, geçmiş tarihin incelenmesin-

den bu durumun açıkça ortaya çıktığını belirtmektedir.

Engels, devletin, kendisini, insan üzerindeki ilk ideolojik güç ola-

rak sunacağını ve toplumun iç ve dış saldırılara karşı ortak çıkarlarını

savunmak üzere kendisi için bir organizma yaratacağını, bu organiz-

manın devlet iktidarı olduğunu ifade etmektedir. Yazar, devletin daha

doğar doğmaz kendisini toplumdan bağımsız kılacağını ve belirli bir

sınıfın organizması haline geleceğini ve bu sınıfın egemenliğini doğru-

dan doğruya üstün kıldığı ölçüde bu bağımsızlığının daha da büyük

olacağını belirtmektedir. Engels, ezilen sınıfın egemen sınıfa karşı sa-

vaşımının, zorunlu olarak siyasal bir savaşım haline, bir başka deyişle,

ilkin egemen sınıfın siyasal egemenliğine karşı yürütülen bir savaşım

haline geleceğini, söz konusu siyasal savaşımın ekonomik temeliyle

olan ilişkisinin bilincinin bulanıklaşacağını, hatta büsbütün kaybola-

bileceğini, bu kaybolma savaşıma katılanlarda görülmese bile tarih-

çilerin kafasında hemen her zaman görüleceğini savlamaktadır. Ya-

Bkz. F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu [(Almanca

orijinali; Ludwig Feuerbach und der Ausgang der klassischen deutschen Philo-

sophie, 1888 adlı yapıtını, Fransızcasından (Ludwig Feuerbach et la fin de la phi-

losophie classique Allemande, Editions Sociales, Paris 1968) Çeviren Sevim Belli],

Sol Yayınları, Beşinci Baskı, Ankara 2011, s. 54-55.