395 / 417
394
“İstisna Hali” Üzerinden Bir Egemenlik Kavramı Tartışması
lamentonun yasa yapma yetkisinin aşındığı, çoğunlukla yürütmenin
yasa hükmündeki kararnamelerle aldığı yasal önlemleri onaylamak-
la yetindiğini görmekteyiz. İstisna halinin temel niteliklerinden biri,
kuvvetler ayrılığının ortadan kalktığı bu geçici durumu kalıcı yönetim
uygulamasına dönüştürme eğilimidir.
43
Agamben, Schmitt’in ayrımı olan temsili diktatörlük-egemen dik-
tatörlüğü ayrımına ve anayasal diktatörlüğün bizzat kendisine kar-
şıdır
44
. Temsili diktatörlük ile egemen diktatörlüğün arasındaki fark
esasen nitelik değil, nicelik farkıdır ve temsili diktatörlüğün her an
egemen diktatörlüğü haline dönüşme ihtimali vardır. Anayasal dikta-
törlük, yani istisna hali her an kural haline gelebilir.
45
Doktrinde istisna halinin anayasa ya da yasada düzenlenmesini sa-
vunanlar ile kavramın tanımı gereği norma sokulamayacağını, yasay-
la düzenlenemeyeceğini söyleyen iki grup vardır. Aynı şekilde istisna
halini mevzuatında düzenleyen ve düzenlemeyen ülkeler mevcuttur.
Agamben’e göre bu ayrım biçimsel anayasa anlamında bir anlam ifade
edebilse de, maddi anayasa düzleminde istisna hali gibi bir şey, bütün
sistemlerde yer alır.
46
İstisna hali bu yönüyle direniş hukuku sorunuy-
la da önemli benzerlikler gösterir. Direnişin anayasada düzenlenerek
hak haline gelmesi, aynı zamanda ödev halini alması sorunlu bir nok-
tadır, bu nedenle anayasanın ortadan kalkmasına karşılık halkın di-
renmesinin normatif olarak düzenlenmesinden yana olanlar ve buna
karşı olanlar vardır. “Gerek direniş hukukunda, gerek istisna halinde
söz konusu olan, kendi içinde hukuk dışı olan bir eylem alanının hu-
kuki anlamının ne olduğudur.” Burada çatışan görüşler, hukukla nor-
mun örtüşmesi gerektiği tezi ile hukuk alanının normu aştığını iddia
eden tezdir. Ancak, son tahlilde, “iki konum da, bütünüyle hukuk dışı
bir eylem alanının varlığını dışlama noktasında birleşirler.”
47
43
Agamben, İstisna Hali, s. 16.
44
Agamben Schmitt’in Diktatörlük kitabında ele aldığı kavramları şu değerlendir-
meyle açıklar: “Yürürlükteki anayasayı korumak ya da düzeltmek amacı güden
‘temsili diktatörlük’ ile diktatörlüğün, istisna figürü olarak, deyim yerindeyse,
kritik kütlesine ya da ergime noktasına ulaştığı ‘egemen diktatörlüğü’”. Agam-
ben, İstisna Hali, s. 43.
45
Agamben, İstisna Hali, s. 16-18.
46
Agamben, İstisna Hali, s. 18-19.
47
Agamben, İstisna Hali, s. 20.