133

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Anayasa Temelinde Psikososyal Engelli Bireylerin ...

AİHM, zorunlu yatışı yapılan kişiye “mümkün olan en kısa sü-

rede” ilk itiraz başvurusunda bulunma hakkı tanınmasını zorunlu

görmekle birlikte, periyodik incelemeye ilişkin zaman aralıkları veya-

hut sonraki itiraz başvurularının zamanı konusunda daha esnek bir

yaklaşım benimsemiştir. Bununla birlikte Mahkeme, Herczegfalvy v.

Avusturya Kararı’nda, kapatılan kişinin durumuna ilişkin ilki onbeş

ay, ikincisi iki yıl, üçüncüsü dokuz ay sonra yapılan değerlendirmele-

rin, ilkinin ve ikincisinin sürelerinin kabul edilemez uzunlukta oldu-

ğundan bahisle AİHS’nin 5/4. maddesini ihlal ettiğini söylemiştir.

İç

hukukumuzda ise zorunlu yatışı yapılan psikososyal engelli bireylerin

durumlarının bir mahkeme tarafından periyodik olarak gözden geçi-

rilmesini öngören herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır.

Psikososyal engelli bireylerin bir yargı yerine başvuru hakkı

ile ilgili uygulamada karşılaşılan hak ihlallerinden bir bölümü de,

hâkimlerin yatışı yapılan kişiyi görmeden, dinlemeden ya da bağımsız

bilirkişi incelemesi isteme gereği duymadan yatış talep eden dokto-

run görüşleri doğrultusunda karar vermeleri şeklinde ortaya çıkar.

AİHM’ne göre, “Sözleşme’nin 5/4. maddesine göre yapılacak yargı-

lama, adil yargılanma hakkının öngördüğü, hukuki veya cezai uyuş-

mazlıklarda gerekli olan güvencelere sahip olmasını her zaman gerek-

tirmez. Bununla birlikte, kişinin hukukilik denetimi için mahkemeye

başvurma hakkının bulunması ve kendisine bizzat dinlenme veya bir

biçimde hukuken temsil edilme hakkı tanınması temel unsurlardır.

Akıl hastalarının bu hakları kısmen sınırlanabilir, ama bu hakkın özü

zedelenemez. Bu durumdaki kişiler bakımından özel bir yargılama

usulü gerekli olabilir.”

AİHM, Sözleşme’nin 5/4. maddesinde yer alan düzenlemeden,

“aklî dengesizlik” sebebiyle bakım altına alınan kişilerin mahkemeye

süre boyunca bir psikiyatri kurumuna kapatılan bir kişi, ilke olarak ve en azın-

dan alıkonulmasıyla ilgili yargı denetimi niteliğinde hiçbir düzenli ve otomatik

denetim bulunmaması halinde, alıkonulmasının “hukuka uygunluğunun” ince-

lenmesi talebiyle “makul aralıklarla” mahkemeye başvurarak dava açma hakkına

sahiptir.” Megyeri v. Almanya, Başvuru No: 13770/88, 12.05.1992, para. 22

Herczegfalvy v. Avusturya, Başvuru No: 10533/83, 24.09.1992, para. 77.

Oliver Lewis, “Protecting the Rights of People with Mental Disabilities: The Eu-

ropean Convention on Human Rights”,

European Journal of Health Law 9

, Kluwer

Law International, Netherlands 2002, s. 299.

Winterwerp v. Hollanda, para. 60.