134

TBB Dergisi 2018 (134)

İpek Sevda SÖĞÜT

kök hücre alanındaki önemli araştırma konularından biri durumunda-

dır. Erişkin kök hücreleri sanıldığından daha esnek olup, özel kültürler

içerisinde tutulan farelerdeki nöral kök hücrelerin kas, kalp gibi diğer

organların hücrelerine dönüşebileceği gözlemlenmiştir.

Embriyonik kök hücrelerle yapılacak bir tedavinin yetişkin kök

hücrelere nazaran daha başarılı olacağı düşünüldüğünden, kök hücre

çalışmaları esas olarak embriyonik kök hücreler üzerinde yoğunlaş-

maktadır.

Embriyonik kök hücrelerin elde edilmesi, insan embriyo-

larının parçalanması yolu ile gerçekleştiğinden, bu alanda yapılan ça-

lışmalar etik ve hukuki tartışmalara neden olmaktadır. Bu çalışmaların

önünde duran en önemli sorun, insan embriyolarının kullanılması ve

kullanılan embriyoların bütünlüğünü yitirmesidir.

Yaşamın hangi

gelişimsel evrede, diğer bir ifade ile embriyonik gelişimin kaçıncı gü-

nünde başladığına dair, geniş tabanlı bir görüş birliği yoktur. Buna

Mehmet Ali Zengin, Biyoloji Uygulamaları ve Tıbbi Müdahaleler Karşısında İn-

san Haklarının Korunması, Adalet Yayınevi, Ankara 2012, s. 9-10.

Hakeri, Kök Hücre, s.79.

Etik çekinceler dikkate alınarak geliştirilen çözüm yolları olarak; normalde pre-

implantasyon genetik tanı işleminde kullanılan, tek blastomer biyopsi tekniği ile

embriyonun bütünlüğünü bozulmadan alınan tek bir blastomerin, kültür orta-

mında blastokist aşamasına kadar kültüre edilerek insan embriyonik kök hücre

dizisi elde etme yoluna gidilmesi, insan somatik hücresinin, çekirdeği çıkartılmış

insan embriyonik kök hücresiyle füzyonu sonucu (sitoplazma transferi) tekrar

programlanarak insan embriyonik hücre karakteri kazandırılması ve genetik ola-

rak uterusa tutunamayan ama hücre kütlesi normal olan embriyo klonlanması

hakkında bkz. Semra Kahraman/Zafer Nihat Candan, “İnsan Embriyonik Kök

Hücreleri”, Türkiye Klinikleri J Surg Med Sci, 2006, 2(43), s.24. Değiştirilmiş nük-

leer transfer ile genetik olarak embriyo gelişim kapasitesi hasarlanmış somatik

hücre çekirdeği, çekirdeği çıkartılmış bir yumurtaya aktarılır. Bu yolla oluşturu-

lan embriyonun yaşama kapasitesi olmayacağından, kök hücre elde edildikten

sonra embriyonun yaşamının sona erdirilmesi sorunu da olmayacaktır. Bir başka

yöntem olarak, spermle dölleme yapmaksızın, farklı yöntemler kullanarak, yu-

murtadan doğrudan embriyo geliştirmek yoluyla partenogenesiz denilen tekno-

loji kullanılmasıdır. Bu yöntemde, bilerek gelişimi etkileyecek bir hasar meydana

getirmemekle birlikte, tek bir gamet hücresi kullanılmaktadır. Üçüncü yöntem

olarak, organizma olarak ölmüş embriyoların kullanılmasıdır. Bu durum, kadav-

radan organ nakli ile aynı değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. Bir diğer yöntem

de, kromozomal olarak anomali gösteren embriyoların kök hücre elde etmek için

seçilmesi olanağıdır. Preimplantasyon genetik teşhis yöntemlerinden olan tek

blastomer biyopsisi, embriyoya zarar vermeyen bir yöntemdir. Bu amaçla, bu

yöntemle kök hücre elde edilmesi yoluna gidilmektedir. İnsan embriyonik kök

hücre elde edilmesinde ulaşılabilecek en son nokta, somatik hücre dediferansi-

asyon yöntemidir. Buradaki amaç, diferansiye olmuş herhangi bir olgun hücre-

den, pluripotent nitelikte bir hücreye geri dönüşümün sağlanmasıdır. Görkey/

Kutlay/Başağaç Gül/Güven/Sert/Gün/Erzik, s.15-17.