385 / 497
384
Tanzimat Sonrası Osmanlı Kadın Hareketi ve Hukuki Talepleri
runları ve vatan savunması için dernekler kurulmuştur. Hatta İttihat
ve Terakki Partisi’nin kurduğu kadın dernekleri de vardır. Feminist
amaçları olan tek dernek ise Kadınlar Dünyası dergisinin de yayın or-
ganı olduğu Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyetidir.
49
Kurulan derneklerden özellikle kadın hakları bakımından ilgi çe-
kici birkaçından ve faaliyetlerinden bahsetmek gerekmektedir. 1908
yılında Halide Edip ve arkadaşları tarafından “Teal-i Nisvan Cemiye-
ti” kurulmuştur. Derneğe üye olmak için İngilizce derslerine devam
etmek şart koşulmuştur. Derneğin amacı kadınların eğitim ve kültür
seviyesini yükseltmek, fikri açıdan geliştirmektir. Derneğin üyelerin-
de olan Nezihe Muhiddin:
“Bu kadın cemiyeti birçok işi yapmaktan ziyade,
hanımlar arasında içtimai bir hayat tesisine matuf”
diyerek aslında ortak
bir bilinç, örgütlülük yaratmayı hedeflediklerini de ifade etmiştir. Der-
nek amaçlarını gerçekleştirmek için konferanslar düzenlemiş, çeviriler
yapmış, İngilizce kursu açmış, çeşitli dersler vermiştir. Dernek İngilte-
re’deki kadın hareketini de yakından takip etmiştir. Dernek çalışmala-
rı kapsamında Halide Edip konferanslar vermiştir. Bu konferanslarda
ilk kez kadın ve erkek aydınlar aynı salonda bir araya getirilmiştir.
50
Kadınların eğitilerek meslek hayatına kazandırılması amacını ta-
şıyan “Cemiyet-i Hayriye-i Nisvan” 1908 yılında Selanik’te kurulmuş-
tur. Dernek kadınların eğitimini temel amaç edinmiş, bu kapsamda
okullar açmış, kız okullarındaki eksiklikleri gidermeyi hedeflemiştir.
Yetim ve yoksul kız öğrencilere yardımı dernek programına almıştır.
51
Eğitim sorunuyla ilgilenen derneklerin yanında, kadınlara meslek
öğreten, dikimevleri ve fabrikalar açan dernekler de kurulmuştur. Bu
sayede kadınların geçim sorunu çözülmüş olacaktır. Kadınlara istih-
dam alanı sağlamayı hedef alan dernekleri sadece kadınlar kurmamış-
tır. Enver Paşa’nın önderliğinde 1916 yılında “Osmanlı Kadınları Ça-
lıştırma Cemiyet-i İslamiyesi” kurulmuştur. Derneğin amacı
“kadınları
yapabilecekleri işlere yönelterek, namuslarıyla yaşamlarını sürdürebilecek şekil-
de, gelir elde etmeye alıştırmak ve himaye etmek”
olarak belirlenmiştir. Ayrı-
ca dernek harpten sonra ahlaki bozuklukları önlemek için çalışanların
evlenmelerine yardım edecektir. Dernek sadece kadınların çalıştığı, ço-
49
Kurnaz, s.155; Çakır, s. 87-107; Akyılmaz, Kadın, s. 87.
50
Kurnaz, s. 156-157; Çakır, s. 97-99; Akyılmaz, Kadın, s. 87.
51
Çakır, s. 90-91.