169 / 477
Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisine Etkisi
168
Giriş
4 Ekim 1927 tarihinde yürürlüğe giren 1086 sayılı Hukuk Usulü
Muhakemeleri Kanunu
1
(HUMK), İsviçre’nin Neuchatel Kantonu’na
ait 1925 tarihli Medeni Usul Kanunu’ndan tercüme edilerek alınmıştır.
HUMK, yürürlüğe girmesinden itibaren belirli maddelerinin ve belirli
kurumların değiştirilmesi biçiminde yaklaşık otuz kez değişikliğe uğ-
ramıştır. Bu değişiklikler sonucu ortaya çıkan farklı kavram kullanım-
ları, 2001 tarihli Milletlerarası Tahkim Kanunu
2
(MTK) ile 2004 tarihli
Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin
Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun
3
’un yürürlüğe girmesi,
ülkemizde adil yargılanma hakkının sağlanabilmesi ihtiyacı, Neucha-
tel Medeni Usul Kanunu’nun değişmesi sebepleriyle yeni bir kanun
hazırlama gereği doğmuştur
4
. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanu-
nu (HMK), 4.2.2011 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmış ve 1.10.2011
tarihinde yürürlüğe girmiştir.
HMK ile iç hukukta yetki konusunda daha sistematik, daha açık
bir düzenleme yapılmaya çalışılmıştır
5
.
Yabancılık unsuru içeren bir uyuşmazlığın Türk mahkemelerinde
görülmesi için uyuşmazlık ile Türkiye arasında bir bağlantı kurabil-
mek gerekir. Aksi takdirde, Türk mahkemesinin milletlerarası yetkisi
doğmayacak ve dava Türkiye’de görülemeyecektir. Türk mahkeme-
lerinin milletlerarası yetkisine ilişkin Milletlerarası Özel Hukuk ve
Usul Hukuku Hakkında Kanun
6
(MÖHUK) md. 40, iç hukukun yer
itibariyle yetki kurallarına atıf yapmaktadır. Dolayısıyla, bir davada
HMK uyarınca yer itibariyle yetkili bir mahkeme mevcut değilse, Türk
mahkemelerinin o dava için milletlerarası yetkisi de yoktur
7
. Bir başka
1
Bu çalışmaya başlamam konusunda beni teşvik eden Sayın Prof. Dr. Hakan
PEKCANITEZ’e; çalışmanın taslaklarını okuyarak görüşlerini benimle paylaşan
Yrd. Doç. Dr. Ali YEŞİLIRMAK’a ve bu çalışma esnasındaki kıymetli yardımların-
dan dolayı Arş. Gör. Ekin HACIBEKİROĞLU’na teşekkür ederim. Metnin içeriği-
nin sorumluluğu elbette yazarına aittir.
R.G. 2/3/4.7.1927 – 622, 623, 624.
2
R.G. 5.7.2001 – 24453.
3
R.G. 7.10.2004 – 25606.
4
Genel Gerekçe,
http://www2.tbmm.gov.tr/d23/1/1-0574.pdf.5
Genel Gerekçe,
http://www2.tbmm.gov.tr/d23/1/1-0574.pdf.6
R.G. 12.12.2007 – 26728.
7
Ergin Nomer,
Devletler Hususi Hukuku
, Beta, Yenilenmiş 19. Bası, İstanbul 2011, s.
440; Ergin Nomer,
Milletlerarası Usul Hukuku,
Beta, İstanbul 2009, s. 87 (Usul); Baki