173 / 477
Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisine Etkisi
172
b. Türkiye’de Yerleşim Yerinin Bulunmaması Halinde Yetki
i. Türkiye’de Mutad Meskeni Bulunan Yabancı Gerçek Kişiler
Davalının yerleşim yeri belli değilse, HUMK hükümlerine göre
davaya davalının Türkiye’de son defa oturduğu yer mahkemesinde
bakılacaktı (HUMK md. 9/II). HMK sisteminde ise Türkiye’de yerle-
şim yeri bulunmayanlar hakkında genel yetkili mahkeme, davalının
Türkiye’deki mutad meskeninin bulunduğu yer mahkemesi olarak ka-
bul edilmiştir (HMK md. 9).
Belirtmek gerekir ki, anılan yetki kuralı sadece gerçek kişilere kar-
şı açılacak davalar bakımından geçerlidir. Zira, tüzel kişinin oturduğu
bir yerden ya da mutad meskeninden söz edilemez.
Son defa oturulan yer kavramı fiili bir kavram olduğundan bunun
tespit edilmesinde herhangi bir zorlukla karşılaşılmayacaktır. Ayrıca,
davalının dava açıldığı anda Türkiye’de oturması da gerekmez; daha
önceki herhangi bir dönemde Türkiye’de oturmuş olması yeterlidir
18
.
HMK ile getirilen mutad mesken kavramı ise hukuki bir kavramdır.
Mutad mesken kavramı HMK’da tanımlanmamıştır. Son defa oturu-
lan yer yerine mutad mesken kavramının tercih edilmesinin sebebi de
kanun gerekçesinde açıklanmamıştır.
Mutad mesken kavramı devletler özel hukukunda ikametgâhın
tespitinin yarattığı sorunları ortadan kaldırmak için ortaya atılmış bir
kavramdır
19
. İkametgâhtan farkı subjektif unsur olan yerleşmek niye-
tinin aranmaması
20
ve sakin olunan yerden farkı
21
da bir yerde bulun-
manın makul bir süreyi içermesidir. Bu makul süre, ilgilinin sosyal ve
18
Kuru, s. 409.
19
Thalia Kruger,
Civil Jurisdiction Rules of The EU and Their Impact on Third States
,
Oxford University Press, 2008, s. 73. İsviçre Milletlerarası Özel Hukuk Kanunu
md.20/1/b’de de mutad mesken kavramı, başlangıçta bu süre sınırlı olsa bile,
kişinin belirli bir süre için yaşamakta olduğu yer olarak tanımlanmıştır.
20
Işıl Özkan,
Devletler Özel Hukukunda İkametgâh, Mutad Mesken ve İşyeri Bağlama
Noktalarının Yeniden Değerlendirilmesi
, Naturel Yayıncılık, Ankara 2003, s. 34.
21
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu E.2007/2-331 K.2007/332 sayılı 6.6.2007 tarihli
kararında, MK md. 168 ve HUMK md. 9/III anlamında yetkili mahkemenin be-
lirlenmesinde kullanılan ikametgah kavramının anlamına ilişkin olarak
“Yerleşim
yeri kendine özgü hukuki bir kavramdır. Kanun koyucu isteseydi, bunun yerine mutad
mesken, sakin olunan yer, oturulan yer gibi yerlerde de dava açılmasına izin verirdi”
ifa-
delerini kullanmıştır. Bu ifadelerden Yargıtay’ın da bu kavramlar arasında fark
gördüğü sonucuna varmak mümkündür. (Hukuktürk)