175 / 477
Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisine Etkisi
174
mahkemesini ilgilendirmemektedir. O halde, HMK değişikliğinin
Türk mahkemesinin milletlerarası yetkisini her halde daralttığını ve
Türk vatandaşları açısından olumsuz bir sonuca yol açtığını söylemek
mümkün değildir.
ii. Malvarlığı Haklarına İlişkin Davalar
HUMK md. 16, Türkiye’de yerleşim yeri olmayanlara karşı açı-
lacak mal davalarının Türkiye’de sakin oldukları yerde ve bunlar
Türkiye’de sakin değilse malının, ihtilaflı şeyin veya varsa teminatının
bulunduğu yerde açılabileceğini düzenlemişti.
Malvarlığının türü veya değeri konusunda bir belirleme olma-
dığından, her türlü taşınır mallar ile üçüncü kişilerdeki alacaklar da
malvarlığının kapsamında sayılmaktadır. Üçüncü kişilerdeki alacak-
ların bulunması halinde yetkili mahkeme üçüncü kişinin yerleşim yeri
mahkemesidir
24
. Davalının üçüncü kişideki alacağı için Türkiye’de bir
teminatının bulunması durumunda da, davalıya karşı teminatın bu-
lunduğu yer mahkemesinde dava açma imkânı HUMK md. 16 ile ka-
bul edilmişti.
Tarafların vatandaşlığını ve yabancı ülkede bulunan davalının
ikametgâhını dikkate almaksızın doğrudan doğruya malvarlığına bağ-
lı olarak tesis edilen milletlerarası yetki, aşkın yetki
25
oluşturmaktadır.
Kanunun malvarlığının değeri yönünden bir alt sınır çizmemiş olması
karşısında HUMK md. 16 da bir aşkın yetki kuralı olarak kabul edile-
bilir
26
. Mahkemenin yetkisinin aşkın yetkiye dayanması, ilgili mahke-
me kararının yabancı ülkelerde tanınmasına engel teşkil edebilir
27
.
24
Necip Bilge/Ergun Önen,
Medeni Yargılama Hukuku Dersleri
, Sevinç Matbaası, 3.
Baskı, Ankara 1978, s. 196; Kuru, s. 408; Bilge Umar,
Hukuk Muhakemeleri Kanu-
nu Şerhi
, Yetkin Yayınları, Ankara 2011, s. 39; Hakan Pekcanıtez/Oğuz Atalay/
Muhammet Özekes,
Medeni Usul Hukuku
, Yetkin Yayınları, 9. Bası, Ankara 2010
(Medeni Usul), s. 121.
25
Aşkın yetki hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Nuray Ekşi,
“Devletler Özel Huku-
kunda Aşırı Yetki Kuralları”
,
Selahattin Sulhi Tekinay’ın Hatırasına Armağan
, İstanbul
1999; Ekşi, Yetki, s. 50-59; Esra Dardağan,
Milletlerarası Usul Hukukunda “Aşkın
Yetki” Kavramı
, Siyasal Kitabevi, Ankara 2005.
26
Nomer, s. 438-439; Nomer, Usul, s. 91.
27
Brüksel I Tüzüğü md. 3/2, belirli aşkın yetki kurallarını akit devletler arasında yü-
rürlükten kaldırmıştır. Tüzük md. 35/1 ve 72 uyarınca, akit devletlerin aralarında
daha önceden aksi yönde yapılmış bir antlaşma olmadıkça, mahkemenin aşkın
yetki kuralına dayanarak yetkisini tesis etmiş olması bir tenfiz engelidir. Ayrıntılı