TBB Dergisi 101. Sayı

Gizli Tanık

120

Daha önce İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 10’uncu madde-

sinde yer alan bu ilke, AİHS’nin 6’ıncı maddesinde geniş kapsamlı

olarak düzenlenmiş olup, AİHM’in de içtihatları yardımıyla sürekli

gelişmektedir. 6’ıncı madde, adil bir yargılamanın organizasyonuna

yönelik düzenlemelerin yanında, yargılanan bireylere usulî güvence-

lerde sağlamıştır. Makul sürede yargılanma hakkı, yargılamanın aleni

ve adil olması, hükmün aleni oturumda açıklanması, masumiyet ka-

rinesi ve adli yardım hakkı madde metninde açıkça yer alırken Mah-

kemenin içtihatları ile adil yargılanma ilkesi kapsamında öngörülen

güvenceler, örtülü öğeler olarak isimlendirilebilir

Bireyin gerek medeni hak ve yükümlülüklerine ilişkin uyuşmaz-

lıklar gerekse ceza davalarına ilişkin uyuşmazlıklara ilişkin olarak, ka-

nunla kurulmuş, bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından, makul

bir süre içerisinde, aleni ve hakkaniyete uygun olarak görülmesine

ilişkin hakkı ifade eden adil yargılanma hakkı temel hak ve özgürlük-

lerin sağlanması kadar korunmasını isteme hakkının da güvence altına

alınmasını sağlar

. Devletler, adil yargılanma hakkına anayasalarında

temel haklara ilişkin bölümde yer vererek ya da hukuk devleti kav-

ramı kapsamında olacak şekilde geniş yorumlayarak güvence altına

almaktadırlar

. Ceza muhakemesi hukuku gibi temel haklara sıklıkla

müdahale edilebilen bir hukuk dalına ilişkin düzenlemelerde ön plan-

da tutulması gereken birtakım garantiler bulunmaktadır. Bu bakım-

dan adil yargılanma hakkının çağdaş, özgür, demokratik ve hukuka

saygılı tüm rejimlerde güvence altına alınması bir zorunluluktur

lizcesi “

right to a fair trial”

kavramıdır (Amerika’da fair trial kavramının karşılığı

olarak genelde “due process” kavramına yer verilmektedir. Söz konusu kavramın

Amerikan hukukunda ne anlam ifade ettiği konusunda ayrıntılı bilgi için bkz.

KUNTER/ YENİSEY/ NUHOĞLU, s.33 vd.. Sözleşmenin Resmi Gazete’de ya-

yınlanan ilk çevirisinde (RG. 19.03.1954, S. 8662) bu kavramın Türkçe karşılığı ola-

rak

“hakkaniyete uygun dinlenme”

kavramı kullanılmıştır. Ancak bu kavram 6’ıncı

maddede yer alan birçok haktan sadece bir tanesini ifade etmektedir (İNCEOĞ-

LU, s.2-3).

79 Ayrıntılı bilgi için bkz. TEZCAN/ ERDEM/ SANCAKDAR, s.332 vd.; SCHROER-

DER, s.269; ERGÜL, s.181.

80 TEZCAN/ ERDEM/ SANCAKDAR/ ÖNOK, s.169; ÖZBEK/ KANBUR/ DO-

ĞAN/ BACAKSIZ/ TEPE, s.53; KARAKEHYA, s.186 vd.; KARAKEHYA Hakan,

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6. Maddesi (Adil Yargılanma Hakkı) Bağ-

lamında Ceza Muhakemesinde Duruşma, Ankara 2008, s.19; ERGÜL, s.180-181;

SCHROEDER, s.270-271;

81 İNCEOĞLU, s.1.

82 GÖLCÜKLÜ Feyyaz, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihadında ‘Demokra-