TBB Dergisi 101. Sayı

TBB Dergisi 2012 (101)

Candide ŞENTÜRK / Tuğba BAYZİT

125

Silahların eşitliği ilkesi Sözleşme’nin 6’ıncı maddesinin 3’üncü fık-

rasının d bendi

nde yer alan ve yalnızca sanıklar için öngörülmüş olan

“tanıkların dinlenmesinde hak eşitliği

” kavramı

ile de yakından ilişkili-

dir

. Sanıklar bakımından bir güvence olarak öngörülen Sözleşme’nin

6’ıncı maddesinin 3’üncü fıkrasının d bendi şöyledir: “

Sanık iddia şa-

hitlerini sorguya çekmek veya çektirmek, müdafaa şahitlerinin de iddia şahit-

leriyle aynı şartlar altında davet edilmesini ve dinlenmesinin sağlanmasını

istemek haklarına sahiptir”

Söz konusu hüküm sanığa iki hak sağlamaktadır. İlk olarak, sanı-

ğın aleyhine olan tanıkları çapraz sorgulama

, başka bir deyişle iddia

OĞLU, s.224-225). CMK’nın 178’inci maddesine göre; “

Mahkeme başkanı veya hâkim,

sanığın veya katılanın gösterdiği tanık veya uzman kişinin çağrılması hakkındaki dilekçeyi

reddettiğinde, sanık veya katılan o kişileri mahkemeye getirebilir. Bu kişiler duruşmada

dinlenir”.

Bu durum sanığın tanık dinletme hakkına uygundur. Böylelikle sanığın,

tanıkların çağrılması için yazdığı dilekçenin reddedilmesi halinde, eğer sanık, bu

tanıkları duruşmada hazır ederse, söz konusu tanıkların dinlenmesi zorunluluğu-

nu getirmektedir. Yine CMK’nın 181’inci maddesinin 1’inci fıkrasında “

Tanık veya

bilirkişilerin dinlenmesi için belirlenen gün, Cumhuriyet savcısına, suçtan zarar görene,

vekiline, sanığa ve müdafiine bildirilir”

denilmek suretiyle sanığa veya müdafiine ta-

nığın dinleneceği günün bildirilmesi zorunluluk olarak düzenlenmiştir.

95 AİHS m. 6/3-d hükmü, hem son soruşturma hem de kanun yolları bakımından

geçerlidir. Son soruşturma aşamasında sanığın aleyhine olan tanıklar dinlendiği

ve çapraz sorgulandığı sürece, m. 6/3-d, son soruşturma öncesi aşamada aleyhine

olan tanığın dinlenmesi esnasında sanığın da bulunmasını, tanıkla yüzleşmesini

gerektirmemektedir. Sanık kendi lehine olan tanıkları da, iç hukuktaki usule göre,

sonraki aşamalarda dinletebildiği sürece, ilk soruşturmada dinletemediği gerek-

çesi ile şikayetçi olamaz. Örneğin bir sorgu yargıcının savunma tanığını dinlemeyi

reddetmesi, eğer tanık duruşma aşamasında çağrılabiliyor ise, m. 6/3-d’nin ihlali

olarak değerlendirilmemektedir (İNCEOĞLU, s.225).

96 Silahların eşitliği ilkesinin ve savunma hakkının ana unsuru, sanığın tanık dinlet-

me ve sorgulama hakkı olup, bu hak birçok uluslararası belgede yer almaktadır:

Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararası Sözleşmesi m. 14/3-e; Amerikan Sözleşmesi

m. 8/2-f; Afrika Komisyonu 2/E-3; Yugoslavya Kurucu Belgesi m. 21/4-e; Ruan-

da Kurucu Belgesi m. 20/4-e; Uluslararası Ceza Mahkemesi Kurucu Belgesi m.

67/1-e (İNCEOĞLU, s.223).

97 3’üncü fıkranın d bendi, 1’inci fıkranın bir parçası olarak görülen silahların eşitliği

ilkesinin bir uzantısıdır. Dolayısıyla Mahkeme 3’üncü fıkranın d bendini yorum-

larken, 1’inci fıkra ile birlikte değerlendirme yapmakta ve bilirkişileri de kapsar

şekilde genişleterek muhtemelen tüm ispat araçlarını da kapsayabilecek şekilde

yorum yapmaktadır (İNCEOĞLU, s.228-229; GÖLCÜKLÜ, Adil Yargılama, s.227).

98 Yazarlara göre de, herkes kendisine yöneltilen suçlamalar hakkında hakkaniyete

uygun bir yargılama isteme hakkına ve “

iddia tanıklarını sorguya çekmek veya çek-

tirmek, savunma tanıklarının da iddia tanıklarıyla aynı koşullar altında çağrılmasının

ve dinlenmesinin sağlanmasını istemek”

hakkına sahiptir (ÜNVER/ HAKERİ, Temel

Bilgiler, s.6; ÜNVER/ HAKERİ, s.19).

99 Ayrıntılı bilgi için bkz. DÖNMEZDEMRENBurcu, CezaMuhakemesi Hukukunda