122 / 537
TBB Dergisi 2012 (101)
Candide ŞENTÜRK / Tuğba BAYZİT
121
AİHS’nin 6’ncı maddesinde hüküm altına alınan adil yargılanma hak-
kı, AİHM içtihatları uyarınca, 6’ıncı maddedeki unsurları kapsayan ve
fakat bunlarla sınırlı olmayan genel nitelikli bir haktır
83
.
AİHS’nin 6’ncı maddesinin 1’inci fıkrasında adil yargılanma hak-
kını oluşturan unsurlardan bazıları sayılmıştır. Buna göre, davalar ka-
nunla kurulan, bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından, makul
bir süre içinde, hakkaniyete uygun ve açık olarak görülecek ve fıkrada
belirtilen istisnai haller dışında hüküm açık duruşmada açıklanacak-
tır
84
. Bunların yanı sıra, Sözleşme’nin yargı organı, anılan fıkradaki
“
hakkaniyete uygun surette
” ifadesinden yola çıkarak, adil yargılanma
hakkı kavramının fıkrada açıkça sayılanlar yanında, zımni unsurları
da içerdiği sonucuna varmıştır. AİHM içtihadında rastlanan
“mahke-
me önünde hak arama özgürlüğü
”,
“gerekçeli karar ilkesi
”, çalışmamızın
tik Toplum’ Ölçütü”, Prof. Dr. Şeref Gözübüyük’e Armağan, Ankara 2005, s. 111.
Adil bir yargılamanın yapılabilmesi, asgari düzeyde AİHS m. 6’da sayılan hak-
lardan her birinin güvence altında olmasına bağlıdır. Bunlardan birinin güvence
altında olmaması, adil yargılanma hakkı kapsamındaki diğer bazı hakların tanın-
masını da anlamsız hale getirebilecektir. Bu bağlamda adil yargılanma hakkı bir
bütündür (KARAKEHYA, s.186).
83 CENTEL/ ZAFER, s.142. Sosyolojik açıdan adil yargılanma hakkı da dahil olmak
üzere insan hakları olarak ifade edilen tüm değerleri ortaya çıkartan temel etken
insan ihtiyaçlarıdır. Temel haklar temel insani gereksinimleri karşılar. Adil yargı-
lanma hakkı gelişmiş demokratik ülkeler tarafından tam anlamıyla uygulanma-
ya çalışılmakta, zaman içerisinde toplumdaki gelişmeye ve yeni gereksinimlere
bağlı olarak sürekli geliştirilmektedir. Gelişmekte olan veya az gelişmiş ülkelerde
ise durum tam tersinedir. Bu tip ülkelerde adil yargılanma hakkının tam olarak
güvence altına alınmadığı görülmektedir. Ülkenin gelişmişlik düzeyine göre ail
yargılanma hakkı kapsamındaki haklar belirli bir öncelik sırasına göre bireylere
tanınmaktadır (KARAKEHYA, Duruşma, s.22). Örneğin, kanunla kurulmuş ve ta-
rafsız bir mahkeme önünde yargılanmak, ücretsiz hukuki yardımdan faydalanma
hakkından daha önemlidir.
84 Adaletin iyi ve adil bir şekilde işleyebilmesi için AİHS m. 6’da adil yargılanma
hakkı ile ilgili birtakım hak ve güvencelere yer verilmiştir. Adil yargılamanın
güvenceleri ya da unsurları olarak, bağımsızlık ve tarafsızlık, kanunla kurulmuş
mahkeme, makul bir sürede yargılanma, aleniyet, denetim ve silahların eşitliği,
şüpheli veya sanığın savunma için gerekli zaman ve kolaylıklara sahip olması
da ifade edilmektedir. Yasallık ilkesi, suçsuzluk karinesi, hiç kimsenin kendini
ve kanunda gösterilen yakınlarını suçlayıcı beyanda bulunmaya ve bu yolda de-
lil göstermeye zorlanamaması, ceza sorumluluğunun kişiselliği, genel müsade-
re yasağı, idarenin kişi özgürlüğünün kısıtlanmasına yol açan bir yaptırım uy-
gulayamaması, vatandaşın suç nedeniyle bir başka ülkeye geri verilmesi yasağı
öngörülmüş diğer güvencelerdir (SCHROEDER, s.275 vd.; TEZCAN/ ERDEM/
SANCAKDAR, s.332 vd.; TEZCAN/ ERDEM/ SANCAKDAR/ ÖNOK, s.169
vd.; ÖZTÜRK/ TEZCAN/ ERDEM/ SIRMA/ SAYGILAR/ ALAN, s.117; YURT-
CAN, s.42 vd.; ÖZBEK/ KANBUR/ BACAKSIZ/ DOĞAN, s.52-53; ÖZBEK/
KANBUR/ DOĞAN/ BACAKSIZ/ TEPE, s.54-55; CENTEL/ ZAFER, s.142 vd.;
ÜNVER/ HAKERİ, s.19 vd.; ÜNVER/ HAKERİ, Temel Bilgiler, s.6-7).