183 / 537
Karayoluyla Eşya Taşıma Sözleşmesinin Hukukî Niteliği ve ...
182
kişiye, onun yararına bir edim kararlaştırılmasıdır
64
. Türk Borçlar
Kanunu’na göre, kendi adına sözleşme yapan kişi, sözleşmeye üçün-
cü kişi yararına bir edim yükümlülüğü koydurmuşsa, edimin üçün-
cü kişiye ifa edilmesini isteyebilir (TBK. m. 129/1). Üçüncü kişi veya
üçüncü kişiye halef
olanlar da, tarafların amacına veya örf ve âdete
uygun düştüğü takdirde edimin ifasını isteyebilirler. Bu durumda,
üçüncü kişi veya ona halef olanlar bu hakkı kullanmak istediklerini
borçluya bildirdikten sonra, alacaklı borçluyu ibra edemeyeceği gibi,
borcun nitelik ve kapsamını da değiştiremez (TBK. m. 129/2). Üçüncü
kişi yararına sözleşmede, alacaklı, kendi namına akit yapar ve fakat
bu akitten doğan alacağını başkası yararına şart eder. Bu sözleşmede,
alacaklı, ifayı talep edebilir; üçüncü kişi de, borçluya bildirimde bu-
lunduktan sonra, alacaklı gibi ifayı talep edebilir; alacaklı, borçluyu
ibra edemez; sadece üçüncü kişi, borçluyu ibra edebilir.
Doktrinde ifade edildiği üzere,
“gönderilenin tarafı olmadığı bir söz-
leşmeden doğan hakları kullanma yetkisi taşıma sözleşmesinin esas itibariyle
tam üçüncü kişi lehine sözleşme olduğunu ortaya koymaktadır”
65
. Ne var ki,
Her üçüncü kişiden bahseden sözleşme, üçüncü kişi yararına sözleşme
olarak nitelendirilemez. Bu nedenle, taşıma ilişkisinde, salt gönderilen
adında bir süje bulunması gerekçesiyle, taşıma sözleşmesinin üçüncü
kişi yararına sözleşme olduğu düşünülmemelidir.
Her taşıma sözleşmesinde, eşyanın gönderilene teslim edilmesi
edimi, taşıyıcı tarafından ve fakat gönderilen yararına üstlenilmektedir.
Taşıyıcı, yalnızca eşyayı götürmeyi değil; aynı zamanda götürdüğü
eşyayı gönderilene teslim etmeyi yüklenmektedir (TTK. m. 850/2).
Gönderen ve gönderilen (veya alıcı) aynı kişiler olsa bile, Türk Ticaret
Kanunu’nda ve CMR Konvansiyonu’nda bu kişilerin ayrı kişiler olduğu
farz edilmiştir. Gönderilene tanınan hak ve yetkiler bu gerçeğe işaret
etmektedir (TTK. m. 868/2, 871; CMR. m. 12/2, 30). Ne var ki, taşıma
sözleşmesinin, Türk Borçlar Kanunu’na uygun şekilde üçüncü kişi ya-
rarına şart özellikleri arz etmesi için, gönderilenin veya onun tarafından
yetkilendirilen alıcının, taşıma sözleşmesinden doğan haklarını kullan-
mak istediklerini borçluya bildirdikten sonra, gönderenin, taşıyıcıyı ibra
64 Akyol Şener, Tam Üçüncü Şahıs Yararına Sözleşme, İstanbul, 1976, s. 9. Aynı yön-
de bkz. Reisoğlu, s. 395; Kılıçoğlu, s. 554; Eren, s. 197. Oğuzman Kemâl M./Öz
Turgut M., Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C. II, İstanbul, 2012, s. 415.
65 Ülgen, Hava Taşıma, s. 46.