277 / 465
İdari İşlemin İcrailiği
276
Askeri Yüksek İdare Mahkemesi vazife maluliyeti ile ilgili kara-
rında, muhtaçlık olgusuna ilişkin olumsuz işlem
“ön koşul”
niteliğin-
de, yetim aylığı bağlanmaması işlemi ise
“asıl işlem (amaç ya da sonuç
işlem)”
niteliğinde bulunduğunu, amaç işlemin oluşumuna kadar aynı
ya da değişik merci ve organların irade açıklamalarını gerektiren bu
tür işlemler kuram ve uygulamada
“zincir işlemler”
olarak adlandırıl-
dığını, bu nedenle muhtaçlık olgusuna ilişkin olumsuz işlemin hukuka
uygunluğu konusunda ortaya çıkan uyuşmazlığın bekletici sorun sa-
yılması yoluna gidilmeyerek bu konudaki hukuka uygunluk deneti-
minin de yapıldığını açıklamıştır
49
.
Zincir işlemi kuramına karşı olarak ayrılabilir işlem kuramı ge-
liştirilmiş olup, halka işlemin tek yanlı ve icralik özelliği mevcut ve
bir kişinin menfaatini etkiliyorsa, nihai işlemden ayrı olarak hukuka
uygunluk bakımından denetlenebileceği gündeme gelmiştir
50
.
Duran
,
zincir işlem içinde yer alan işlemleri hazırlık işlemi olarak nitelendir-
miş olup, bunların dava konusu edilebilmelerini, ilgililerin durumları-
nı etkileyerek, onların sürecin dışına çıkartmasına bağlamıştır
51
.
Zincir işlemler bakımından vesayet işlemleri üzerinde durulmak-
tadır. Anayasamızın 127. maddesinin 5. fıkrasında idari vesayetten
bahseden hüküm öngörülmüştür
52
.
Onar
’ın tanımına göre idari vesa-
yet merkezin, ademi merkeziyet idarelerinin icrai kararlarını, idarî fiil
ve hareketlerini murakabe etmek ve bu kararları bozabilmek salahiye-
alınması için ilgili yönetmelikte öngörülen süreler, olası sürüncemelerin önüne geçilme-
si amacıyla konulmuş olup idari dava süresine esas alınamazlar. Bu durumda sürelerin
geçtiği varsayılarak, başvurunun reddedildiği sonucuna varmak, idari işlem kuramı ile
geliştirilmiş idare hukuku ilkeleriyle bağdaşmaz. Söz konusu süreler geçtikten sonra da
halka işlemler oluşturulabilir. Kaldı ki profesör atamasının yönetim kurulu kararı ve rek-
tör onayıyla gerçekleştiği de yasa kuralıdır. Bu durumda, yapılan ilanı izleyen başvuru
sürecinden ve bir dizi işlemin alınmasından sonra oluşacak olan profesörlük atamasıyla
ilgili kesin ve son işlemin oluşum süreci ve biçimi dışına çıkılarak; zincir işlemi oluşturan
bazı ön işlemlerin alınışıyla ilgili sürelerin geçtiğinden söz edilip, idari işlemin oluştuğu
varsayılarak, dava açılmadan önceki idari itiraz yoluna değinilerek dava süresinin doldu-
ğu sonucuna varmaya hukuken olanaklı değildir.”
49
AYİM. T. 21.09.1999, E. 1999/41, K. 1999/818.
50
Sezginer, s.59; Erkut, İdari İşlemin Kimliği, s.124.
51
Duran, s.399.
52
Merkezi idare, mahalli idareler üzerinde, mahalli hizmetlerin idarenin bütünlüğü
ilkesine uygun şekilde yürütülmesi, kamu görevlerinde birliğin sağlanması, top-
lum yararının korunması ve mahalli ihtiyaçların gereği gibi karşılanması amacıy-
la, kanunda belirtilen esas ve usuller dairesinde idarî vesayet yetkisine sahiptir.