TBB Dergisi 103. Sayı

İnsan Hakkı Olarak Çevre ve Çevre Hukukuna Hakim Olan Bazı İlkeler

358

3. ANAYASA BAĞLAMINDA ÇEVRE HAKKI

2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 17. maddesinde,

herkesin, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme

hakkına sahip olduğu, 56. maddesinde ise; herkesin, sağlıklı ve denge-

li bir çevrede yaşama hakkına sahip olduğu, çevreyi geliştirmek, çevre

sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemenin Devletin ve vatan-

daşların ödevi olduğu belirtilmiştir.

Anayasamızın 56. maddesi,

“Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler“

başlıklı üçüncü bölümde ve

“Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunma-

sı”

başlığı altında yer almıştır. Beş fıkradan ibaret olan bu maddenin

yalnızca ilk iki fıkrası çevre hakkındadır.

“Herkes sağlıklı ve dengeli bir

çevrede yaşama hakkına sahiptir.”

denilen ilk fıkra çevre hakkını doğru-

dan doğruya değil yaşam hakkı ile bağlantı kurarak düzenlenmiştir.

Ve diğer birçok ülkenin anayasalarında olduğu gibi antroposentrik

yaklaşımı esas almıştır. Çünkü düzenleme halen tüm dünyada geçerli

olan yerleşik insan hakları anlayışı çerçevesinde yapılmıştır. Bununla

birlikte söz konusu fıkra bize, bu dar yaklaşımın dışına çıkacak geniş

ve amaçsal bir yorum yapmamız için gerekli malzemeyi sağlamakta-

dır. Buradaki

“sağlıklı ve dengeli çevre”

ifadesini, yaşam hakkının klasik

temel haklar içinde ilk sırada yer almasına da dayanarak, tüm çevresel

varlık ve değerleri içerisine alacak şekilde yorumlayabiliriz. Maddenin

ikinci fıkrası

“Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlen-

mesini önlemek devletin ve vatandaşların ödevidir.”

şeklindedir. Burada

birisi ödev, diğeri geliştirme sözcükleri olmak üzere iki noktaya yöne-

lik olumlu yorumlarda bulunabiliriz. Geliştirme kelimesi tüm çevresel

varlıkların korunmasını dahil edebileceğimiz ve çevre korumada çok

önemli olan gelecek boyutunu da içine alan geniş bir kapsama sahiptir.

2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 1. maddesinde; kanunun amacının,

bütün canlıların ortak varlığı olan çevrenin, sürdürülebilir çevre ve

sürdürülebilir kalkınma ilkeleri doğrultusunda korunmasını sağla-

mak olduğu belirtilmiştir.

Anayasaya göre çevre hakkı sadece bir hak değildir ve aynı za-

manda da yükümlülükler içermektedir.

Sürdürülebilir Kalkınmanın Saglanmasında Katılımın RolüDoç. Dr. Nükhet TURGUT

Erişim T.13.07.2011