23 / 441
Tabiî Hâkim İlkesi ve Medenî Yargı
22
olaya veya belirli kişilerin yargılanmasının gerçekleştirilmesine özgü
olarak, olaydan sonra kuruluşu gerçekleştirilmiş ya da sonradan ken-
dilerine görev verilmiş olan mahkemeleri, yani, olağanüstü (istisnaî)
mahkemeleri
36
, birbirine karıştırmamak gerekir
37
. Çünkü, özel mahke-
menin oluşum gerekçesi, olağanüstü mahkemelerden tümüyle farklı-
dır. Bu mahkemeler, bir ihtiyaç üzerine, uzmanlaşma olgusunun bir
ürünü olarak ortaya çıkmış bulunan olağan yargı yerleri konumunda-
dır
38
. Özel mahkemelerin, olağanüstü mahkemelerden diğer bir farklı-
lığı ise, bu mahkemelerin, kuruluş, işleyiş ve güvenceler bakımından
genel mahkemeler için öngörülmüş bulunan temel ilkelerden herhangi
bir sapma göstermemesi noktasında toplanır. Özel mahkemelerin oluş-
turulması evresinde de, genel mahkemelerin teşkilâtlandırılmasında
olduğu gibi, mahkemelerin kuruluşu ile ilgili anayasal dayanakları da
bulunan temel ilkelere uygun hareket etmek gerekir.
II – Özel Mahkemelerin Kurulmasının Tabiî Hâkim İlkesine
Aykırılık Teşkil Edip Etmeyeceği
Tabiî hâkim ilkesi, genel mahkemelerin yanında, ayrı özel mah-
kemeler kurulmasına herhangi bir engel teşkil etmez
39
. Zira, söz ko-
nusu ilke, belirli türden davaları görmek üzere oluşturulmuş bulu-
nan mahkemeler (olağan mahkemeler) varken, bu davalardan bir
veya birkaç kişiye yahut bir gruba ait olanları çözüme kavuşturmak
amacıyla mahkeme kurulmasını, yani, olağanüstü yargı yerlerinin
oluşturulmasını engelleyici bir işlevi yerine getirir
40
. Tabiî hâkim il-
kesini öngören Anayasa’nın 37. maddesinin ikinci fıkrasında da, tabiî
hâkim ilkesinin temel amacının, kişiye ve somut olaya göre değiş-
36
Kissel / Mayer, s. 384, Wolf, s. 58; Schmidt – Bleibtreu / Klein, s. 788-789; Centel /
Zafer, s. 551.
37
Donay, s. 74.
38
Donay, s. 76, dn. 6.
39
Bilge, 576; Arslan / Tanrıver, s. 37; Tanrıver – Adil Yargılanma, s. 215. Nitekim,
Federal Alman Anayasası’nın 101. maddesi ile, Alman Mahkemeler Teşkilâtı
Kanunu’nun 16. maddesinde, tabiî hâkim ilkesinin, olağanüstü mahkemelerin
kurulmasını engelleyici bir işlevi yerine getireceği; özel mahkemelerin kuruluşu
bağlamında ise, herhangi bir engel oluşturmayacağı hususu, açıkça hüküm altına
alınmıştır.
40
Bilge, 576; Arslan / Tanrıver, s. 37; Tanrıver – Adil Yargılanma, s. 215; Erem, F.:
Ceza Davası Yönünden
“Tabiî Hâkim”
Kavramı, Ankara 1963, s. 10; Wassermann,
s. 1188.