TBB Dergisi 106. Sayı

Hukuk Yargılamasında Dava Sebebi Üzerine Bir İnceleme

148

Muhakemeleri Kanunu’nun 25. maddesinde; kanunda öngörülen istis-

nalar dışında, hakim, iki taraftan birinin söylemediği şeyi veya vakıaları

kendiliğinden dikkate alamaz ve onları hatırlatabilecek davranışlarda

dahi bulunamaz hükmünü düzenlemiştir. Keza maddenin ikinci fıkra-

sında, kanunla belirtilen durumlar dışında, hakim, kendiliğinden delil

toplayamaz hükmü amirdir. Bu maddede sözü edilen maddi vakıalar-

dır. Zira hakim önüne gelen hayat olayının dışında ve ona yabancıdır.

O ancak, somut dava, yani maddi vakıa önüne geldiğinde haberdardır

ve bu vukufiyet tarafların sunumuyla sınırlıdır. Keza hakim tesadü-

fen resmi sıfatı dışında somut olaya vakıf olsa bile, bu özel bilgisini

muhakemede kullanması mümkün değildir, taraflara özel bilgisine

istinaden hatırlatma ve telkinde dahi bulunamaz. Hukuk Muhakeme-

leri Kanunu’nun 33. maddesinde ise, açıkça hakim, Türk Hukukunu

resen uygular amir hükmü mevcuttur. Bu hükmün anlatmak istediği

şudur ki; olaya, yani maddi vakıaya uygulanacak olan hukuk kuralla-

rının hukuki niteliğini tayin etme, hukuk kurallarını araştırıp bulma

hakimin ödevidir

. Bir nevi hâkim burada terzi gibi, kendisine takdim

edilen maddi vakıa, yani hayat olayına uygun hukuki elbiseyi dikip,

giydirmekle görevlidir. Bundan dolayı hakim, tarafların getirmiş oldu-

ğu maddi vakıalarla bağlıdır

. Hakim davacının bildirmediği vakıala-

rı kendiliğinden inceleyemez

ve onları hatırlatabilecek hallerde dahi

bulunamaz. Yargılamaya getirilen vakıaların dâhil olduğu hukuki iliş-

kiye uygulanması gereken hukuki norm ise, görevinden ötürü hakim

tarafından re’sen uygulanacaktır. Örneğin, davacı belirli bir vasiyetna-

meye dayanarak terekenin tamamı ya da kesirli bir oranında atanmış

mirasçı olduğu vakıasına dayanarak mirasçı ve miras hakkının tespiti

ile terekeye dahil malların iadesini talep etmesini müteakip, mahkeme

yargılama sonucunda vasiyetin içeriğinin yorumlanmasında; murisin

iradesinin atanmış (mirasçı nasbı) mirasçı değil, muayyen mal vasiye-

tinde (musaleh) bulunduğu gerekçesiyle davayı alacak davası hukuki

Süha Tanrıver, Medeni Usul Hukukunda Derdestlik İtirazı, Ankara 2007, s.94.

Alangoya, İlkeler, s.9.

“HUMK’nun 74-76. maddeleri hükümlerine göre, açıkça dava konusu edildiği an-

laşılamayan bir husus hakkında mahkemece karar verilmesine olanak bulunma-

dığı açıktır. Eldeki davada yukarıda sözü edilen bağımsız bölümler dışındaki tüm

istekler bakımından açıklık bulunmadığı görülmektedir. Öyle ise açıkça dava ko-

nusu yönünden davanın varlığı kabul edilip, ileri sürülen hukuki sebep açısından

hüküm kurulmasının gerekeceği tartışmasızdır.” (1.HD 05.12.2006, 11130/12156).