159 / 473
Hukuk Yargılamasında Dava Sebebi Üzerine Bir İnceleme
158
dan birisi de hâkimin davayı aydınlatma ödevi olup, Hukuk Muhake-
meleri Kanunu madde 31’de açıkça düzenlenmiştir. Buna göre, hâkim,
uyuşmazlığın aydınlatılmasında zorunlu kıldığı durumlarda, maddi
veya hukuki açıdan belirsiz yahut çelişkili gördüğü hususlar hakkın-
da taraflara açıklama yaptırabilir; soru sorabilir
61
, delil gösterilmesini
isteyebilir
62
. Bu maddenin düzenlenme sebebi, dava konusu ile ilgili,
sağlıklı bilgiler verilebilmesi için davanın temelini oluşturan maddi
vakıalar ile belirsiz ya da çelişkili görülen hukuki sebeplere
63
ya da
talep sonucuna ilişkindir
64
. Zira dava temelini oluşturan maddi vaka-
lar konusunda herhangi bir tereddüt olmamalıdır ki
65
, hâkim hakikate
ulaşsın
66
. Bu sebeple, belirsizliğin giderilmesi, çelişkinin ortadan kaldı-
rılması kaydıyla davayı aydınlatma kurumuna başvurulur
67
. Ancak bu
ödevin kapsamı taraflarca getirilen vakıalarla sınırlı olmalıdır
68
. Me-
ğer ki aydınlatılmaya konu husus, önceki dava malzemesi zincirine
61
“Somut olayda, borçlu hakkında başlatılan takibin, taşınır rehninin paraya çev-
rilmesi yolu ile ilamlı takip olduğu, icra emrinin 26.06.2011 tarihinde borçlunun
eşine tebliğ edildiği, takibin bu şekilde kesinleştirildiği anlaşılmıştır. Muhtara ya-
pılan tebligatın icra emri değil kıymet takdir raporuna ilişkin tebligatlar olduğu,
ayrıca 13.08.2011 tarihinde borçlunun takip dosya fotokopisini aldığı görülmüş-
tür. HMK.nun 31. (HUMK.nun 75/2-3) maddesi gereğince, hakim, aydınlatılma-
sının zorunlu kıldığı durumlarda, maddi veya hukuki açıdan belirsiz gördüğü
hususlar hakkında, taraflara açıklama yaptırabilir; soru sorabilir; delil isteyebilir.
O halde, mahkemece, davacı-borçlu vekilinden, hangi tebligata yönelik gecikmiş
itiraz talebinde bulunduğu açıklattırılarak, oluşacak sonuca göre bir karar veril-
mesi gerekirken, eksik inceleme ve hatalı gerekçe ile yazılı şekilde hüküm tesisi
isabetsizdir” (12.HD 11.09.2012, 8111/25868).
62
“Davacı vekiline dava dilekçesi açıklattırılarak bu kapsamda dava sebebi, daya-
nılan maddi vakıalar ve istem sonucu ortaya konulmalı, davacı hakkında varlığı
ileri sürülen borcun kaynak ve dayanağı açıklığa kavuşturularak dava konusu
yapılan alacak saptanıp bunun kamu alacağı niteliğinde olup olmadığı irdelen-
meli, dava dışı Oryas ürünleri A. Ş.’nin sigorta prim ve ferilerine ilişkin borcunun
bulunup bulunmadığı ve varsa görülmekte olan iş bu dava ile bunun bağlantısı
saptanmalı, söz konusu yasal düzenlemeler kapsamında yöntemince inceleme
ve araştırma yapılmalı, alacağın şirketin mal varlığından tamamen veya kısmen
tahsil edilip edilemediği, tahsil edilemeyeceğinin anlaşılıp anlaşılmadığı açıklık-
la belirlendikten sonra elde edilecek sonuca göre hüküm kurulmalıdır.” (10.HD
14.04.2011, 2009/5244, 2011/5350).
63
Tercan, Hakimin Davayı Aydınlatma Yükümlülüğü Kapsamında Tarafların Din-
lenmesi, (Legal, Mihder, 2011, S.18, C.7, s.1-56), s. 31.
64
NedimMeriç, Hâkimin Davayı Aydınlatma Yükümlülüğü, (Prof. Dr. Bilge Umar’a
Armağan, DEÜHFD, İzmir 2010), s.391 vd.
65
Tercan, Aydınlatma Yükümlülüğü, s. 24.
66
Alangoya, İlkeler, s.135.
67
Tercan, Aydınlatma Yükümlülüğü, s.12.
68
Tercan, Aydınlatma Yükümlülüğü, s.49.