47 / 473
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Işığında İfade Özgürlüğü Kısıtlamaları
46
Hukuksal korumayı sağlayacak olan da devlettir. Gerçekten de
düşünceyi açıklama özgürlüğünün gerçekleştirilmesinde devletin et-
kin bir işlevi söz konusudur. Dahası devlet, çoğulcu demokratik ilke-
ler çerçevesinde kendisinin koyduğu normlara uygun düşünmemeyi
de güvenceye almalıdır. Bu bağlamda, bireyin düşüncesinin oluşum
evresinde gerekli düzenlemeleri yapmanın yanı sıra devlet; düşünce-
sinden ötürü kınanmamak ve düşüncesini açıklamak ve yaymak ile
nihayet meşru sınırlar içinde düşüncesine uygun davranışlarda bu-
lunabileceği ortamı bireylere sağlamakla yükümlüdür. Dolayısıyla
devletin biri pozitif, diğeri negatif olmak üzere iki tür yükümlülüğü
bulunduğu ortaya çıkmaktadır.
Pozitif yükümlülüğü uyarınca devlet, bu özgürlüğün yaşanabile-
ceği ortamı hazırlamak; negatif yükümlülüğü gereğince de kabul edi-
len sınırları içerisinde bu özgürlüğün kullanılmasına müdahale etme-
mek durumundadır.
“Sınırsız özgürlük” anlayışı felsefi anlamda ileri sürülebilse de bu
görüşün örgütlü siyasal toplumda kuşkusuz ki geçerliliği bulunma-
maktadır.
10
Bu nedenle de demokratik rejimlerde çoğulculuk ilkesine
uygun, tek-doğru anlayışından uzak, takdir alanının sınırları çizilmiş
olarak devlet, nesnel ölçü ve nedenlere dayanarak düşünce özgürlü-
ğünü sınırlayabilir.
11
Ancak bu sınırlamada dikkate alınması gereken
diğer bir husus da uluslararası sözleşmelerle çerçevesi çizilmiş meşru
sınırların aşılmamasıdır.
Bu noktada karşımıza çıkan en etkili sözleşme Avrupa İnsan Hak-
ları Sözleşmesidir. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin (AİHS) 10.
maddesi ifade özgürlüğüne ilişkin olup, Sözleşmenin en temel ve en
önemli hükümlerinden birini içermektedir. Çünkü ifade özgürlüğü sa-
dece kendi içinde önem taşımakla kalmaz; ayrıca, AİHS’den kaynak-
lanan başka hakların da korunması açısından merkezi bir rol oynar.
Sözleşmenin 10. maddesi ifade özgürlüğünü iki seviyede ele almakta-
dır. İlk olarak, ifade özgürlüğü konusunda bir ilke ortaya konulmakta
10
Alacakaptan, Uğur, “Fikir ve Düşünce Özgürlüğü ve Tehlike Suçları, Çağdaş Batı
Hukukunda Bu Konudaki Düşünce ve Uygulamalar-Türk Uygulaması ve Değer-
lendirmesi”, Hukuk Kurultayı 2000, C. 2, Ankara, s. 7.
11
Tanör, age., s.52 vd; Korkmaz, Ömer, “Düşünce Özgürlüğü ve Sınırları”, yayın-
lanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İz-
mir, 2004, s. 45.