TBB Dergisi 106. Sayı

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Işığında İfade Özgürlüğü Kısıtlamaları

• Yasada öngörülmüş olmalıdır (hukukun üstünlüğü, keyfiliğe kar-

şı hukuk güvencesi),

• Sınırlı sayımla belirtilen amaçlara yönelik olmalıdır,

• Aynı zamanda demokratik topluma aykırı düşmeyen ve öngörü-

len amaca ulaşmak için gereken ölçüde olmalıdır (gereklilik irde-

lemesi, diğer bir deyimle ölçülülük veya oranlılık araştırması).

AİHS’nin 10. maddesinde sayılan sınırlama kıstaslarının, Anaya-

samızın ‘düşünceyi açıklama ve yayma özgürlüğü’ için öngördüğü sı-

nırlama ölçütlerine büyük ölçüde uyumlu olduğu söylenebilir.

Diğer taraftan özgürlüğün devletsel-toplumsal sınırlandırılması

yanında kişisel sınırlandırılmasını da göz ardı etmemek gerekir. Aslın-

da düşünce özgürlüğünün ilk sınırı, insanın kendi iç dünyasındadır.

Doğru düşünebilmenin asgari ölçülerini kazanamayan, yeterli eğitim

ve görgüyü alamayan, sınamadan, kuşku duymadan doğruluğunu

kabul ettiği, dogmalara bağlı, ön yargılarının tutsağı olan kişilerde dü-

şünebilme yeteneği sınırlıdır. Belirli bir konuda yeterli bilgi edinme-

den, karşı görüşü dinlemeden edinilen olumlu ya da olumsuz kanı,

insanın kendi isteğiyle meydana getirdiği düşünsel bir sınırdır. Birey

ve toplum arasındaki etkileşim, toplumdaki egemen görüş ya da de-

ğer yargıları, töre ve ahlaksal kurallar, kişinin düşüncelerini açıklama

özgürlüğünün toplumsal sınırlarıdır. Kişi, içinde yaşadığı toplumdaki

inanç ve kanılarla çatışmaktan kaçındığı oranda düşünsel özgürlüğü-

nü sınırlar.

Sınırlamanın genel olmaması da öngörülen önemli ölçütlerden bi-

risidir. İfade özgürlüğü üzerindeki her tür kısıtlama, koşul, sınırlama,

ya da herhangi bir müdahale biçimi, bu özgürlüğün sadece belirli bir

kullanımı üzerinde uygulanabilir. İfade özgürlüğü hakkının içeriğine

asla dokunulamaz. Bu açıdan, Sözleşmenin 17. maddesi şöyle demek-

tedir:

“Bu Sözleşme’deki hiçbir hüküm, bir devlete, topluluğa veya kişi-

ye, Sözleşme’de tanınan hak ve özgürlüklerin yok edilmesi veya bunların

Gözübüyük, Şeref - Gölcüklü, Feyyaz, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uy-

gulaması”, 4. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara, 2003, s. 373.

Özbey, Özcan, ‘‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Başvuru Yöntemleri’’, 2.

Bası, Adalet Yayınevi, Ankara, 2008, s. 346 vd.