234 / 505
TBB Dergisi 2013 (107)
Nimet ÖZBEK HADİMOĞLU / Barış TEKSOY
233
b) Genel Kuralın İstisnaları ve Çekince Konulabilecek Hükümler
Sözleşme’nin 8. maddesinin diğer fıkralarında, ilk fıkrada öngö-
rülen genel kuralın istisnaları ve taraf devletlerce konulabilecek çekin-
celer düzenlenmiştir
29
. Bu hükümlerde Sözleşme’ye taraf devletlerin
uyruklarıyla ilişkilerini keserken kullanabileceği ölçütler sıralanmıştır.
Sözleşme’ye taraf devletlere, kanun gereği ya da ulusal hukuklarına
uygun şekilde, Sözleşme’nin bu hükmünde düzenlenen bazı hususlar-
da çekince koyma olanağı tanınmıştır
30
. Bunun dışında, Sözleşme’nin
8. maddesi tümüyle çekince konulabilecek hükümler arasında yer al-
mamaktadır. Sözleşme’nin tümüyle çekince konulabilecek hükümle-
ri 17. maddede düzenlenmiştir. Hükme göre, “imza, onay ve katılma
süresince herhangi bir devlet 11, 14 ya da 15. maddeler çerçevesinde
çekince koyabilir.
31
Sözleşme’nin 8. maddesinin 3. fıkrasında ise, taraf
devletlerin kullanabilecekleri özel çekince nedenleri tayin edilmiştir.
Vatansız bırakma ile ilgili olarak, Sözleşme’ye başka hiçbir çekince ko-
nulamaz.
32
29
Sözleşme’ye Katılmamızın Uygun Bulunduğuna Dair Kanun Tasarısı’nda (bkz.
dn. 3) 8. madde metni hatalı olarak çevrilmiştir. Tasarı’da kullanılan Türkçe ifade,
orijinal ifadenin tam tersi bir anlam yaratmaktadır. Sözleşme’nin 8. maddesinin
2. ve 3. fıkralarının orijinal metnindeki, “
notwithstanding the provisions of paragraph
1 of this article
” ifadesi, resmî çeviride “bu maddenin birinci fıkrasındaki hüküm-
leri ihlâl etmeyecek şekilde” olarak çevrilmiştir. Buna karşılık, orijinal metinde
kullanılan ifade, bunun tam tersine, 8. maddenin 1. fıkrasındaki hükme
rağmen
uygulanabilecek istisna ve çekinceleri kastetmektedir.
30
Weis, s.1084.
31
Sözleşme’nin 11. maddesine göre, “Sözleşmeci devletler altıncı onay ya da ka-
bul belgesinin tesliminden hemen sonra, bu Sözleşme’nin yararlarını talep eden
kişilerin taleplerini inceleyecek ve uygun mercilere başvurmalarını sağlamakta
yardımcı olacak bir organın Birleşmiş Milletler çerçevesi içinde kurulmasına ça-
lışacaklardır”. Sözleşme’nin 14. maddesi hükmünde, Sözleşme’nin uygulanması
ya da yorumlanmasıyla ilgili anlaşmazlıklarda Uluslararası Adalet Divanının yet-
kisi düzenlenmiştir. Hükme göre, “Diğer yollarla çözümlenemedikleri takdirde,
bu Sözleşme’nin yorumlanması ya da uygulanmasıyla ilgili herhangi bir anlaş-
mazlık, anlaşmazlığın taraflarından herhangi birinin başvuru üzerine Uluslara-
rası Adalet Divanı’na iletilmelidir”. Sözleşme’nin 15. maddesi, Sözleşme’nin taraf
devletlerde uygulama alanını düzenlemektedir. Bu hükme göre, “Bu sözleşme,
herhangi bir sözleşmeci devletin uluslararası ilişkilerinden sorumlu olduğu bü-
tün özerk olmayan, vesayet altındaki, sömürge ve diğer anakara dışı ülkelerinde
de geçerlidir (m. 15/1). Bu hükmün diğer fıkralarında sözleşmeci devletlerin bu
hükme nasıl ve hangi usul uyarınca çekince konulabileceğini düzenlemektedir.
32
Sözleşme’nin, vatandaşlığı yitirmenin ilgilinin yakınlarına etkilerini düzenleyen
6. maddesine çekince konulabilmesi mümkün değildir. Oysa, TVK m. 31/2’de,
vatandaşlığa alınma kararının iptalinin ilgilinin yakınlarına etki doğurabileceği