167 / 417
Hukuk ve Devlet Özdeşliğinin Ötesinde Kamu Hukuku
166
yişi yerel komünizmi ortadan kaldırır. Ampirik olarak komünizm
ancak hakim halkların “hep birlikte” ve eş zamanlı eylemi olarak
mümkündür, bu da üretici güçlerin evrensel bir gelişmesini ve
bunların kuşattığı dünya ilişkilerini şart koşar. (1999: 62)
Alman İdeolojisi
’nde Marx ve Engels, komünizmin kapitalizmi
yıkma koşullarını betimlerken, onu hem bir kurtuluş hedefi hem bir
hareket olarak görmeye devam ederler. Bir kurtuluş hedefi ya da va-
rılacak yer olarak “komünizmin gelişme sürecinin temel özellikleri”
(Kürkçü, 2009: 34) Marx ve Engels tarafından, “kapitalist toplum ile
komünist toplum arasında birinden ötekine devrimci dönüşüm döne-
mi yer al”dığı, “buna da bir siyasal geçiş dönemi tekabül et”tiği, bu
geçiş döneminde devletin “proletaryanın devrimci diktatörlüğünden
26
başka bir şey olamayacağı” (1989: 41) biçiminde belirlenir. Engels,
Anti-Dühring
’te, komünist hareketi kuran proletaryanın devlet iktida-
rını ele geçireceğini ve öncelikle üretim araçlarını kamu mülkiyetine
devredeceğini yazar:
Ama böylelikle proletarya olarak kendisini ortadan kaldırır,
bütün sınıfları ve sınıf ayrımlarını ortadan kaldırır ve
devlet olarak
devleti ortadan kaldırır
... Devletin onun aracılığıyla hakikaten tüm
toplumun temsilcisi olarak öne çıktığı ilk eylemi -toplum adına
üretim araçlarının mülkiyetine el koymak- aynı zamanda onun
devlet olarak son eylemidir de. (abç, 1977: 400)
Bu eylemle komünist toplumun ilk evresine, Lenin’in
Devlet ve
Devrim
’de (1999) formüle etmesinden sonra (Bottomore, 1993: 341)
daha çok, sosyalizm olarak adlandırılan evresine, “uzun ve sancılı
bir doğumdan sonra kapitalist toplumdan çıkıp geldiği şekli ile” ko-
münizme geçilir; bu evrede, “işçi topluma sunmuş olduğu aynı emek
miktarını ondan başka bir biçimde geri alır”, “eşit hak burada hâlâ
-ilke olarak- burjuva haktır”, “komünist toplumun ikinci evresinde,
bireylerin işbölümüne kölece boyun eğmesinin ve onunla birlikte kafa
ve kol emeği arasındaki çelişkinin ortadan kalkmasından sonra, emek
yalnızca yaşama aracı değil, yaşamanın birincil ihtiyacı haline gelme-
sinden sonra, ancak o zaman burjuva hukukunun dar ufukları tümüy-
le aşılmış olacak ve toplum bayraklarının üzerine şunu yazabilecektir:
26
Buradaki diktatörlük sözcüğünün, çağımızda edindiği anlamdan farklı olarak
yazıldığı dönemde normatif olmayan nötr bir içeriği karşıladığına dair tarihsel bir
çözümleme için bkz. Draper (1990: 18-31)