115 / 485
Kamulaştırmada Gerçek Karşılık Hakkı ve Pazar Değeri
114
ABD’de “just compensation” olarak ifade edilen adil bir taz-
minatın/gerçek karşılığın ödenmesi, herhangi bir taşınmazın kamu
yararına kamulaştırılabilmesinin temel şartlarındandır ve bu konu-
da anayasal güvence sağlanmıştır. ABD’de geçerli olan içtihat huku-
kunda, adil tazminatla, malikin mülkiyeti yitirmesinden kaynaklanan
zararının tamamen giderilmesinin amaçlandığı kabul edilmektedir.
52
Buna göre kamulaştırma işlemi olmasaydı finansal açıdan malik han-
gi durumda olacaksa kamulaştırma nedeniyle ödenecek tazminatın
da kişiye finansal açıdan o durumu sağlaması gerekmektedir. Penn
Central Transportatin Co. v City of New York davasında
53
Mahkeme,
kamulaştırma işleminin “hakkaniyete uygun ve adil” olması gerek-
tiğine, bunun da kamunun işlem/eylemleri nedeniyle sebep olduğu
ekonomik zararların tazmin edilmesiyle mümkün olabileceğine hük-
metmiştir.
54
Yüksek Mahkeme, bu durumu “
kamulaştırma nedeniyle
malvarlığında eksilme olan kişinin kaybını adil bir karşılık ödemek suretiyle
karşılamak
” olarak ifade etmektedir.
55
Adil tazminatın gereklerinin, büyük oranda, hakkaniyete uygun-
luk ve eşitlik ilkelerine dayandığı kabul edilmektedir. Bu nedenle de
adil tazminat kavramının, basit formüllere indirgenmesinin ya da bir
kısım kurallarla sınırlandırılmasının uygun olmayacağı, olay bazlı ola-
rak değerlendirilmesi gerektiği belirtilmekteyse de olağan kamulaştır-
malarda tazminatın nasıl hesaplanacağına dair usul ve esaslar 1974 ta-
rihli Kamulaştırma Kanunu’nda belirlenmiştir. Kanun, kamulaştırma
prosedürlerini, Anayasadaki adil tazminat hükmüyle de uyumlu ola-
rak, basitleştirmeyi hedeflemiştir. Bu kanun esas itibariyle kamulaş-
tırma işlemlerinin nasıl yapılacağını gösteren bir rehber şeklinde gö-
rülmelidir.
56
Adil tazminatın ana unsurlarına hakim olan ilkeler, 1974
tarihli Kanun’un 10 uncu maddesinde belirlenmiştir. 1001 sayılı fıkra
malikin kamulaştırma halinde tazminata hak kazanacağını düzenle-
mekte, 1002 sayılı fıkranın (a) bendi de temel kural olarak, tazminatın
ölçüsünün taşınmazın pazar/piyasa değeri olduğunu belirtmektedir.
Mahkeme içtihatlarıyla bilahare bu kural geliştirilmiş ve tazminatın hesap-
52
United States v. Miller 307 US174 (1943)
53
438 US 104(1978)
54
Wilhelmina Jacoba (Elmien) du Plessis, s. 181
55
United States v. 564.54 Acres of Land, 441 US. 506, 511 (1979)
56
Wilhelmina Jacoba (Elmien) du Plessis, s.182