TBB Dergisi 109. Sayı

192 / 485

TBB Dergisi 2013 (109) Ferhat USLU 191
Bireyin en doğal haklarından birisi olan direnme hakkı, ancak
meşru yolun sonuna gelindiği, hukuk yolu ile yapılacak hiçbir şeyin
kalmadığı durumlarda başvurulacak bir yoldur54. Demokratik yön-
temlerle siyasî iktidarı değiştirme yolunun açık olduğu ve anayasal
düzen dışına çıktığı iddia edilen kurumların hukuk çerçevesinde dur-
durulması mümkün ise, direnme hakkınının kullanılmasının meşrui-
yetinden söz edilemez. Anılan şartlarda yapılacak eylemler, direnme
hakkının kullanılması değil, daha çok bir suç olan başkaldırı niteliği
taşır55. Ne var ki, Türmen’in de belirttiği gibi 56, “…seçim ile iktidarın
değiştirilmesi yolunun açık olması demokrasi açısından yeterli olma-
yabilir. Basın özgürlüğünün ihlali nedeniyle halkın bilgi edinme hak-
kının sınırlandığı, yargının bağımsız olmaması nedeniyle temel hak ve
özgürlüklerin güvencesiz kaldığı, baskı ve korkunun egemen olduğu
bir ülkede sadece seçimlerin serbest olması demokrasi açısından fazla
bir anlam taşımaz. Bu koşullarda en son çare olarak direnme hakkının
kullanılması kaçınılmaz olabilir.”
Diğer taraftan, direnme hakkının kullanılmasında mutlaka şiddete
başvurulması gerekmez. Sözgelimi şiddetin söz konusu olmadığı sivil
itaatsizlik yöntemleri de direnme hakkının bir biçimi olarak görülebi-
lir 57. Ökçesiz’in de belirttiği gibi58, sivil itaatsizlik anayasal egemenlik
mekanizmasını tahrip etmek değil, onun çerçevesinde kalarak, bir dü-
zeltmeyi gerçekleştirmek veya bu yapıda görülen bir yozlaşmayı en-
gellemek isteyen, bu sırada ‘sivil egemen’in emirlerine karşı gelen bir
birey eylemidir. ‘Birey’ sözcüğünün içerdiği siyasal anlam her ne ise,
onun adına ‘direnme hakkı’nın (sisteme içkin bir içerikle ve şiddetten
arınmış olarak pozitif hukukun ihlali tarzında) kullanıldığı bir eylem
olarak sivil itaatsizlik, ‘birey egemenliği’nin algılanma tarzlarından
54 Metin Şenbil, “Direnme Hakkıyla Demokrat Türkiye”, Milliyet Gazetesi, 25 Nisan
2013, (Çevrimiçi)
turkiye/gundem/gundemya zardetay/25.04.2013/1698055/default.htm, 26 Ni-
san 2013.
55 Adnan Küçük, “Direnme hakkında frekans karışıklığı”, Hürfikirler, 17 Şubat 2011,
php, 22 Haziran 2012.
56 Rıza Türmen, “‘Direnme Hakkı’ Anayasa ve Anarşi”, Milliyet Gazetesi, 18 Nisan
2013, (Çevrimiçi)
si/gundem/gundemya zardetay/18.04.2013/1695048/default.htm, 18 Nisan 2013.
57 A.e.
58 Ökçesiz, a.g.m., s. 129 ve 130.