355 / 485
Laiklik ve Din Özgürlüğü
354
I. Laiklik Tanımı
Laiklik kavramı felsefi ve sosyolojik alanda ele alınabileceği gibi
siyasi-hukuki açıdan da yorumlanabilir.
1
Buna göre laiklik şöyle an-
laşılabilir; “Sayesinde din ve vicdan özgürlüğünün bir arada bulun-
duğu, herkes için eşit adalet talebine uygun, devletin farklı anlayış-
ların toplumda birlikte yaşamasını sağlamak amacıyla tarafsız (nötr)
kalmayı garanti ettiği (ilerici) bir siyasal düzenleme”.
2
Bu tanıma 1961
ve 1982 Anayasaları’ndan kaynaklanan bir ek de yapılabilir: “Yalnız-
ca din-devlet ayrılığı değil; aynı zamanda din istismarcılığının toplum
üzerinde vesayet kurmamasını kontrol hakkı”.
3
Laikleşme, sekülerleşmenin kurumsal boyutudur.
Sekülerleşme
4
,
ortak kültürle din dünyasını görece birbirinin içine sokarken, laikleş-
me herşeyden önce dinin eğitim alanındaki rol ve yerindeki değişimi
ortaya koymaktadır. Bu açıdan laiklik işlev değişikliği yarattığı için si-
yasi çatışmalara yol açmaktadır. Ancak bu değişim gerçekleştiği anda;
örneğin bugün laik Fransa’da diğer liberal demokrasilerden farklı ni-
telikte bir hukuki rejim gerekmemektedir.
5
Laiklik, sekülarizm gibi terimler tarihsel açıdan Hıristiyan dinin-
deki halkların ülkelerine özgü olan dini ve siyasi koşullar altında doğ-
muş olmakla beraber, Türkiye’deki gelişimin İslamlıktaki devletle din
arasındaki ilişki tarihinin Hıristiyanlıktaki karşıtlığından farklı oluşu-
1
Laikliğin bu anlamları için bkz. Yayla A. , Siyaset Teorisine Giriş, 5. Baskı, Kesit
Yayınları, İstanbul 2012, s. 135-136. Ayrıca bkz. Kılıçbay M. A. , “Laiklik Ya Da Bu
Dünyayı Yaşayabilmek”, Cogito, Sy. 1, Yaz 1994, s. 13-29.
2
Milot’nun tanımını aktaran Bauberot J. , Laiklik, Tutku ve Akıl Arasında 1905-
2005, (çev. Er A.) İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2009, s. 10.
3
T. Z. Tunaya’nın tanımını aktaran Çelik B. , “Bir Sis Çanı Gecenin İçinde”: Tarık
Zafer Tunaya’nın Gazete Yazılarında Türkiye’nin Güncel Sorunları, Tanör Arma-
ğanı (Haz. M. Ö. Alkan), Oğlak Yayıncılık, İstanbul 2006, s. 126. Aynı yönde bkz.
Soysal M. , 100 Soruda Anayasa’nın Anlamı, Gerçek Yayınevi, 7. Baskı, İstanbul
1987, s. 258.
4
“Sekülarizm” ve “sekülarist” sözcükleri İngilizceye on dokuzuncu yüzyılın orta-
larında “ateist” ve “kâfir” suçlamalarından kurtulmaya çalışan özgür-düşünürler
tarafından sokulmuştur, Asad T. , Sekülerliğin Biçimleri, (çev. Aydar F. B.), Metis
Yayınları, İstanbul 2007, s. 36.
5
Morange J. , “Vicdan Özgürlüğü ve Laiklik”, Laiklik ve Demokrasi (der. İ. Ö. Ka-
boğlu), İmge Kitabevi, Ankara 2001, s. 134. Bu görüşe karşılık, ABD ve diğer batı
Avrupa ülkelerinden farklı olarak Fransa’da (özellikle okullarda) dine yönelik
dışlayıcı bir politika izlenegeldiği ileri sürülmektedir, bkz. Kuru A. T. , Pasif Ve
Dışlayıcı Laiklik, (çev. Babaoğlu E. Ç.), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstan-
bul 2011, s. 137-138.