TBB Dergisi 110. Sayı

TBB Dergisi 2014 (110)

Olgun DEĞİRMENCİ

139

Hukuku bilmemek mazeret sayılmaz kuralı, hukuki yanılma kap-

samında değerlendirilmektedir. Hukukun bilinmemesi veya yanlış

bilinmesi olarak ifade edilen hukuki yanılma, 765 sayılı TCK zama-

nında, 44’üncü maddede mutlak olarak düzenlenmişti.

Söz konusu

düzenlemeye göre hiç kimse kanunu bilmediğini mazeret olarak ile-

ri süremeyeceği gibi hâkim de böyle bir mazereti kendiliğinden göz

önüne alamayacaktır.

5237 sayılı TCK’nın 4’üncü maddesinde ise

“ceza kanunlarını bilmemek mazeret sayılmaz”

ilkesine yer verilerek, hu-

kuki yanılmanın ceza sorumluluğu üzerindeki etkisi ceza kanunları

dışındaki kanunlar bakımından kabul edilmiştir. Bu düzenleme ile 765

sayılı TCK ile mehaz İtalyan Ceza Kanunu’nun 44’üncü maddesinde-

ki farklılaştırma giderilmiş

ve 1889 İtalyan Ceza Kanunu’ndaki dü-

zenleme esas alınmıştır. Mevcut düzenleme ile ceza kanunu dışındaki

dair 5.11.1870 tarihli bir Fransız kararnamesi, neşrinden itibaren 3 gün içinde iş-

lenen kabahatlerde “Kanunu bilmiyordum” iddiasını kabule müsaade etmiştir.

Avusturya (md.233), Küba (md.25) ceza kanunları da yabancılar hakkında istisnai

hükümler koymuşlardır. Yeni İsviçre kanunu (md.20) bu hususta hâkime takdir

hakkı tanımıştır. Kabahatlerden maada suçlarda failin haklı olarak hareket ettiği-

ni savunması için kâfi sebebler varsa, hâkim cezayı serbestçe azaltabilir hatta hiç

ceza vermeyebilir. Kolumbiya ceza kanunu da (md.23), taksirli olmamak şartiyle

hukuki hata hâlinde ceza verilmemesini kabul etmiştir.” (Demirel, s. 104) (Alıntı

içindeki imla hataları, asıl metinde bulunduğundan düzeltilmemiştir).

“Diğer bir deyişle, ‘kanunu bilmemek mazeret sayılmaz’ kuralı, gerçekte, ceza

sorumluluğu için, failin kanunu bilip bilmediğinin araştırılması zorunluluğunu

ortadan kaldıran, ‘kastın şumulü’ kuralını sınırlayan, ‘hukuka aykırı fiilin tipikli-

ğinin’ bilinmesi konusunda objektif sorumluluk yaratan bir kuraldır.

Böylece, ‘kanunu bilmemek mazeret sayılmaz’ kuralı, gerçekte, ceza sorumlulu-

ğunu genişletici, temel kurallara ayrıcalık getiren bir niteliktedir. TCK’nun ‘kast’

kuralını getiren 45.maddesinden hemen önce 44.maddede bu kurala yer verilmesi

de, kuralın ceza sorumluluğu ile ilgili olduğunu ve 45.maddedeki genel kurala is-

tisna getirildiğini göstermektedir. ‘Kanunu bilmemek mazeret sayılmaz’ kuralını

açıklamaya yönelik görüşler ne olursa olsun gerçekte bu kuralın getirdiği istisna,

pratik zorluklardan doğmaktadır. Her olayda, failin yasayı bilip, bilmediğinin

araştırılmasının yaratacağı sorunlar nedeniyle, bu kural kabul edilmiştir.” (Mah-

mutoğlu / Ünver, s.377).

Erem / Danışman / Artuk, s.119.

Erem / Danışman / Artuk, s.124; “Mehaz Kanunumuzda (1889 tarihli İtalyan

Ceza Kanunu) hiç kimse Ceza Kanununu bilmemeyi mazeret olarak dermeyan

edemez, denmekte idi. Lâyihada da kanunu bilmemek mazeret sayılamayacağı

yazılı iken kanunun kat’î metninin yazıldığı sırada Profesör Tolomei, medeni ve

idari kanunları bilmemenin ceza hukuku sahasında haklı bir mazeret teşkil edece-

ğini söylemesi karşısında, metne Ceza Kanununu bilmemek şekli yazıldı. Mehaz

kanunumuzun ilk 1325 tercümesinde ve Yargıtay Ceza Komisyonunun gayri mat-

bu notlarında, 44 üncü madde böyle iken, son lâyihada Adalet Bakanlığı madde-

yi bugünkü şekline çevirmiştir.” (Sezgin, Servet, “Ceza Hukukunda Bilmeme ve

Hata”, Adalet Dergisi, Y.:42, Mayıs 1951, S.:5, s. 729).