143 / 441
Ceza Hukukunda Yanılma Kavramı ve Hukuka Uygunluk Nedenlerinde Yanılma
142
olarak kabul edilecektir.
54
Nitekim Alman Federal Mahkemesi Ceza
Genel Kurulu, 1952 yılında vermiş olduğu bir kararında, tipte yanılgı
- yasak yanılgısı ayrımına açıkça değinmiştir. Mahkemeye göre;
“Hak-
sızlık bilincinin anlamı: Failin, yaptığı şeyin hukuken izin verilmiş değil, ya-
saklanmış bir davranış olduğunu bilmesidir. Yani konusu, hırsızlık suçunda
malın başkasına ait olması (…) örneğindeki gibi hukuksal ilişkilerden veya
bağlantılardan kaynaklansa dahi, suç tipine dâhil olan maddi unsurlar değil-
dir. Bu unsurlardan birinin bulunmadığına ilişkin hatalı tasavvur (…) tipte
yanılgıdır. Fail burada da davranışını meşru görmekle birlikte, bu tasavvuru
ne yaptığını bilmemesinden kaynaklanmaktadır. İradesi, suç tipinin gerçek-
leşmesine yönelmiş değildir (…) bir yanılgının yalnızca hatalı bir hukuksal
değerlendirmeden kaynaklanması, onun yasak yanılgısı olduğu anlamına
gelmez. Hatalı hukuksal değerlendirmeler, yasal tipin unsurlarından birine
ilişkin olduklarında tipte yanılgıya neden olurlar.”
55
Tipte yanılma ve yasak yanılgısı kavramları birbiriyle kaplam ba-
kımından ilişkilidir. Tipte yanılma, yasak yanılgısının kaplamı için-
dedir ve tipin unsurlarından biri üzerinde yanılan kişinin, eyleminin
yasaklanmış olduğu konusunda da yanılgı içinde olduğu ifade edil-
mektedir.
56
Bununla birlikte belirtmeliyiz ki, suçun nitelikli hâllerinde
yanılma durumunda kişi, eyleminin yasaklanmış olduğunu bilmekte
ancak ağırlatıcı veya hafifletici sebeplerin varlığı konusunda yanılgı
içindedir.
Türk ceza hukuku öğretisinde yanılma kavramı, TCK’nın 30’uncu
maddesindeki düzenlemeden hareketle
“kastı kaldıran yanılma”
ve
“kusurluluğu etkileyen yanılma”
olarak ikiye ayrılarak incelenmek-
tedir.
57
Türk öğretisi, bu bağlamda yanılma kavramını, yanılmanın
konusundan hareketle değil, yanılmanın ceza sorumluluğuna etki-
sinden hareketle tetkik etmektedir. Bu kapsamda tipte yanılma, kastı
54
Barış Erman, s. 16; “Örnek olarak, medeni hukuka ilişkin bir bilgisizlikten ötürü
taşınır mülkiyetinin teslimle değil, satım sözleşmesinin kurulduğu anda devredil-
miş sayıldığını sanan bir kimse, satın aldığı, fakat henüz kendisine teslim edilme-
miş bulunan bir otomobili bulunduğu yerden alarak kullansa buradaki hukuksal
bilgisizliği hukuksal bir yanılgıya neden olacak, ancak hırsızlık suçu açısından
eşyanın “başkasına ait” olması yasal tipte yer alan bir unsur olduğundan, tipte
yanılgı - yasak yanılgısı ayrımı bakımından “tipte yanılgı” gerçekleşmiş sayıla-
caktır.” (Barış Erman, s. 16).
55
Barış Erman, s. 18.
56
Barış Erman, s. 16.
57
Koca / Üzülmez, s.228; Artuk / Gökcen / Yenidünya, s. 553 vd.