159 / 441
Ceza Hukukunda Yanılma Kavramı ve Hukuka Uygunluk Nedenlerinde Yanılma
158
b. Suçun Nitelikli Hâllerinde Hata
Suçun nitelikli hâlleri, daha fazla veya daha az cezayı gerektiren
hâlleridir. TCK’na göre;
“Bir suçun daha ağır veya daha az cezayı gerekti-
ren nitelikli hâllerinin gerçekleştiği hususunda hataya düşen kişi, bu hatasın-
dan…”
yararlanacaktır.
Kanun koyucu, suçun nitelikli hâllerinde yanılmanın ceza sorum-
luluğuna etkisini, ne suçun unsurlarında yanılmanın kastı ortadan
kaldıracağı şeklinde, ne de ceza sorumluluğunu kaldıran veya azaltan
hâllerde olduğu gibi “kaçınılmazlık” kıstasına başvurarak düzenleme-
miş, sadece ilgili kişinin hatasından yararlanacağını belirtmiştir.
Suçun nitelikli hâllerinde fail, suçun temel şekline ilişkin unsurlar-
da herhangi bir yanılgıya düşmüş değildir. Fail, suçun daha ağır veya
daha hafif cezayı gerektiren nitelikli hâllerinin gerçekleştiği hususun-
da yanılma içindedir. Suçun nitelikli hâllerinde yanılmanın, suçun
maddi unsurlarıyla bağlantılı olarak değerlendirilerek failin kastını
etkilediğini kabul etmek gerekmektedir.
112
Nitelikli hâllerde yanılma karşımıza şu şekilde çıkabilir;
Kanun koyucu, suçun nitelikli hâllerinde yanılmanın ceza sorumluluğuna
etkisini, ne suçun unsurlarında yanılmanın kastı ortadan kaldıracağı şeklinde, ne de ceza
sorumluluğunu kaldıran veya azaltan hâllerde olduğu gibi “kaçınılma lık” kıstasına
başvur rak düzenlememiş, sadece ilgili kişinin h t sından y rarlanacağını belir miştir.
Suçun nitelikli hâllerinde fail, suçun te el şekline ilişkin unsurlarda herhangi
bir yanılgıya düşmüş değildir. Fail, suçun daha ağır veya daha hafif cezayı gerektiren nitelikli
hâllerinin gerçekleştiği hususunda yanılma içindedir. Suçun nitelikli hâllerinde yanılmanın,
suçun maddi unsurlarıyla bağlantılı olarak değerlendirilerek failin kastını etkilediğini kabul
etmek gerekmektedir.
112
Nitelikli hâllerde yanılma karşı ıza şu şekilde çıkabilir;
Daha ağır cezayı gerektiren hâllerde yanılma iki şekilde karşımıza çıkmaktadır;
(1) Failin işlediği suçta daha ağır cezayı gerektiren bir hâl vardır ancak fail
bunu bilmemektedir. Bu durumda, işlenen suçta daha ağır cezayı gerektiren bir durum vardır,
ancak fail bunu bilmediğinden dolayı nitelikli hâl bakımından kasten hareket etmiş sayılmaz
ve cezası artırılmaz. TCK’nın 82’inci maddesine göre kasten öldürme suçunun
“üstsoy ve
altsoydan birine ya da eş veya kardeşe karşı”
işlenmesi, öldürme suçunun nitelikli
hâllerinden birisidir. Failin, A’yı öldürme isterken, yanılma sonucunda babası B’yi öldürmesi
durumunda, işlenen suçta daha ağır cezayı gerektiren nitelikli bir hâl bulunacak, ancak bu
nitelikli hâl, failin bilgisi dâhilinde olmayacaktır. Bu durumda, fail kasten öldürme suçundan
sorumlu olacak, ancak nitelikli hâl dolayısıyla cezası artırılmayacaktır.
113
Ünlü hukukçu
de
Vabres
’in işaret ettiği gibi Yunan mitolojisinin ünlü meselinde, babasını bilmeden öldüren
Oidipus’a ağırlatıcı neden uygulanmayacak ve yanılmadan dolayı sadece kasten öldürmeden
sorumlu tutulacaktır.
114
Nitelikli Hâllerde Yanılma
Daha Ağır Cezayı
Gerektiren Hâllerde
Yanılma
Daha Hafif Cezayı
Gerektiren Hâllerde
Nitelikli Hâl Var, Fail Bunu
Bilmemektedir.
Nitelikli Hâl Yok, Fail
Bunu Bilmemektedir.
Nitelikli Hâl Var, Fail Bunu
Bilmemektedir.
Nitelikli Hâl Yok, Fail
Bunu Bilmemektedir.
Daha ağır cezayı gerektiren hâllerde yanılma iki şekilde karşımıza
çıkmaktadır;
(1) Failin işlediği suçta daha ağır cezayı gerektiren bir hâl vardır
ancak fail bunu bilmemektedir. Bu durumda, işlenen suçta daha ağır
cezayı gerektiren bir durum vardır, ancak fail bunu bilmediğinden
dolayı nitelikli hâl bakımından kasten hareket etmiş sayılmaz ve ce-
zası artırılmaz. TCK’nın 82’inci maddesine göre kasten öldürme su-
ç nun
“üstsoy ve al soyd n birine a da eş veya kardeşe karşı”
işlenmesi,
öldürme suçunun nitelikli hâllerinden birisidir. F ilin, A’yı öldürme
112
Koca / Üzülmez, s. 234; Özbek, s. 88.