163 / 441
Ceza Hukukunda Yanılma Kavramı ve Hukuka Uygunluk Nedenlerinde Yanılma
162
m.33), geçici nedenler, alkol veya uyuşturucu madde etkisinde olma
(TCK m.34)’dır.
Ceza sorumluluğunu kaldıran veya azaltan nedenlere bakıldığın-
da, bazılarının hukuka uygunluk nedeni (TCK m.25, 26 gibi), bazıla-
rının ceza sorumluluğunu kaldıran neden (TCK m.28, TCK m.30/4),
bazılarının ise ceza sorumluluğunu azaltan neden olduğu (TCK m.29)
görülmektedir. TCK’da ceza sorumluluğunu artıran veya azaltan ne-
denlerinin hukuki niteliğine değinmeden, hukuka uygunluk nedenle-
rini aşağıda farklı bir başlık altında inceleyeceğimizi belirtmeliyiz.
Genel olarak, hukuka uygunluk nedenlerinde yanılma ile ceza
sorumluluğunu kaldıran veya azaltan diğer nedenlerde yanılma aynı
hukuki sonucun doğmasını gerektirecektir. Bu sonuç, söz konusu ya-
nılmanın kaçınılmaz olması durumunda kişinin yanılgısından yarar-
lanmasıdır. Başka bir anlatımla yanılma hukuka uygunluk nedenine
ait ise suç oluşmayacak, ceza sorumluluğunu kaldıran nedene ait ise
ceza verilmeyecek, ceza sorumluluğunu azaltan nedene ait ise ceza in-
dirilecektir.
Niteliği gereği ceza sorumluluğunu kaldıran veya azaltan her ne-
denin maddi şartları üzerinde yanılma mümkün değildir. Mesela karşı
koyamayacağı cebir altında suç işleyen kişinin, kendisine uygulanan
cebrin maddi varlığı üzerinde yanılma içinde bulunması söz konusu
değildir.
122
Buna karşılık, bazı ceza sorumluluğunu kaldıran veya azal-
tan nedenlerin maddi şartlarında yanılma mümkündür. Bu durumlara
aşağıda kısaca değinilmiştir.
Yetkili amir tarafından verilen ve yerine getirilmesi görev gereği
zorunlu olan emrin ifası, ceza sorumluluğunu kaldıran bir neden ola-
rak TCK’nın 24’üncü maddesinde düzenlenmiştir. Anayasanın 137’nci
maddesi uyarınca kamu görevlileri, amirleri tarafından verilen emri
hukuka aykırı görürlerse, durumu amirlerine bildirirler. Amirleri em-
rinde ısrar eder ve yazılı olarak yenilerse emri yerine getirirler. Eğer
kişi, görevi gereği yerine getirmek zorunda olduğu hukuka aykırı bir
emrin varlığı veya hukuka uygunluğu konusunda kaçınılmaz yanılgı
içinde ise söz konusu yanılgısından yararlanacaktır.
123
122
Koca / Üzülmez, s. 302.
123
Dönmezer / Erman, II, s. 89; Koca / Üzülmez, s. 302.