165 / 441
Ceza Hukukunda Yanılma Kavramı ve Hukuka Uygunluk Nedenlerinde Yanılma
164
nın kaçınılmaz olup olmadığına bakılacak ve kaçınılmaz olması du-
rumunda ceza sorumluluğu ortadan kalkacaktır. Kaçınılabilir bir ya-
nılmanın varlığı hâlinde ise kusur etkilendiği kabul edilmekle birlikte
ceza sorumluluğu etkilenmeyecek ve kasten işlenmiş eylemden dolayı
failin cezalandırılması yoluna gidilecektir.
Bununla birlikte, hukuka uygunluk nedenlerinin maddi koşulla-
rında yanılmanın, suçun maddi unsurlarında yanılma veya tipte ya-
nılma olarak nitelenmesi durumunda, failin kastının bulunmadığına
karar verilecektir. Ancak bu durumda, yanılmanın kaçınılabilir olması
hâlinde, failin ancak taksirli eyleminden cezalandırılması söz konusu
olacağından dolayı, fail tarafından icra edilen eylemin taksirle de ceza-
landırılabilen bir suç tipine girmesi durumunda failin cezai sorumlu-
luğundan bahsedilebilecektir.
b. Kavram Olarak Hukuka Uygunluk Nedeni
Suçun oluşması için gerekli unsurlardan birisi de hukuka aykırı-
lıktır. Hukuka aykırılık, işlenen fiile hukuk düzeni tarafından cevaz
verilmemesi, filin sadece ceza hukuku ile değil tüm hukuk düzeni ile
çelişki ve çatışma hâlinde bulunmasıdır.
126
Kanuni tipte tanımlanan eylem, tipik eylem veya tipiklik ile huku-
ka aykırılık arasında ilişkinin ne olduğu konusunda temelde üç görüş
bulunmaktadır. Bunlardan ilki, tipe uygunluğu, hukuka aykırılığın
oluş sebebi (ratio essendi) olarak gören görüştür. Bu görüşe göre, ey-
lemin tipe uygunluğunun belirlenmesi ile beraber hukuka aykırılık da
gerçekleşmiş olur. Bu bakış açısından, hukuka aykırılık, tipe uygunlu-
ğun negatif unsurudur. İkinci görüş, tipe uygunluğu hukuka aykırılı-
ğın karinesi olarak görmektedir. Bu bakış açısından, tipe uygun dav-
ranış, hukuka aykırılığı da, aksi kanıtlanmadığı sürece beraberinde
126
Koca-Üzülmez, s. 237; “Suçun esasının hukuk ile çatışma ya da hukukun ihlalinde
yatan bir haksızlık olarak kabul edilmesi hâlinde, bu haksızlığın hukuk düzeninin
bütünü mü yoksa sadece ceza hukuku düzeni mi bakımından hüküm doğuracağı,
haksızlığın ortaya çıkması için fiilin bütün hukuk düzeni ile mi yoksa sadece ceza
hukuku düzeni ile mi çatışması gerektiği konusu tartışılmıştır. Bu noktada, bir
grup yazar, hukuka aykırılıktan, sadece ceza hukuku düzenine aykırılığı anlarken
bir diğer grup ise, ceza hukukunda hukuka aykırılığı, hukukun bütünü bakımın-
dan ele almıştır. Bu tartışma yapılırken, hukuka genel aykırılık ve özel aykırılık
kavramları kullanılabilmiştir.” (Katoğlu, Tuğrul, Ceza Hukukunda Hukuka Ay-
kırılık, Ankara 2003, s. 21 vd.).