176 / 441
TBB Dergisi 2014 (110)
Olgun DEĞİRMENCİ
175
Hukuka uygunluk nedenlerinin maddi şartlarında yanılmanın hu-
kuki niteliğine ilişkin öğretide birçok teori bulunmaktadır. Bunlardan
katı kusur teorisi
ne göre, hukuka uygunluk nedenlerinin maddi şartların-
da yanılma, yasak yanılgısı ile benzer görülmeli ve kastı etkilememelidir.
Bu teorinin sonucu olarak yanılmanın kaçınılmaz olması hâlinde failin
kusuru bulunmadığından dolayı cezai sorumluluğu olmayacaktır.
158
Katı kusur teorisi öğretide, adalet düşüncesine aykırı olması ve dogma-
tik açıdan kendi içinde tutarlı olmasına karşın hukuksal sonuçları açısın-
dan düzeltilmeye ihtiyacı bulunduğu noktalarında eleştirilmektedir.
159
Hukuka uygunluk nedenlerinin maddi şartlarında yanılmayı,
tipte yanılma kapsamında düzenleyen teoriler ise kast teorileri, tipin
olumsuz unsurları teorisi, sınırlı kusur teorileridir.
Kast teorileri
nde,
hukuka uygunluk nedenlerinde yanılmanın hukuksal niteliği ne olur-
sa olsun failin kastı ortadan kalkmakta, ancak taksirli eylemden so-
rumluluk devam etmektedir.
160
Tipin olumsuz unsurları teorisi
ne göre tipiklik sadece kanuni tipte
belirtilen maddi ve manevi unsurları değil, hukuka aykırılığı da kap-
samaktadır. Bundan dolayı hukuka uygunluk nedenlerinin maddi
şartları, aslında tipikliğin olumsuz şartları olarak algılanmalıdır. Fiil,
ancak hukuka uygunluk nedenlerinin mevcut olmaması hâlinde hu-
kuka aykırı olacağından dolayı, hukuka uygunluk nedenlerine ait olan
bilgi kastın kapsamına dâhildir. Hukuka uygunluk sebeplerinin mad-
di şartlarında yanılgı, tipte yanılgı ile aynı hukuki sonucu doğuracak
ve failin kastını kaldıracaktır. Bununla birlikte yanılgının kaçınılabilir
olması durumunda ise taksirli sorumluluk söz konusu olacaktır.
161
158
Barış Erman, s. 303; Katı kusur teorisinin kurucusu olarak kabul edilen Welzel’e
göre “Kendisinin saldırı altında bulunduğu inancıyla bir başkasını silahla vurarak
öldüren bir kişi, onu kasten öldürmüştür, (…) zira § 212’de yer alan (kasten öldür-
me) suç tipinin bütününü kasten gerçekleştirmiştir. Yanılgı sonucunda varsaydığı
maddi vakıa gerçekte bulunsaydı da adam öldürme kastı değil, eyleminin hukuka
aykırılığı ortadan kalkacaktı. Yani yanılgısı, gerçekleştirdiği adam öldürme eylemi
üzerine değil –bu konuda en ufak bir şekilde bile yanılmamaktadır- yalnızca eyle-
minin hukuka aykırılığıdır.” (Welzel, Hans, Der Irrtum über einen Rechtfertigungs-
grund,
NJW 1952,
s. 564, nakleden Barış Erman, s. 303); Koca – Üzülmez, s. 263.
159
Katı kusur teorisinin gerekçeleri ve getirilen eleştiriler hakkında geniş bilgi için
Barış Erman, s. 309 vd.
160
Barış Erman, s. 323.
161
Koca, s. 124, Tipin olumsuz unsurları teorisi ve söz konusu teoriye yapılan
eleştiriler hakkında geniş bilgi için bkz. Erman, s. 324 vd; Koca / Üzülmez, s. 262;
Özgenç, s. 408; Özgenç, Gazi Şerhi, s. 420.