67 / 341
Aydınlanma ve Ceza Hukuku
66
fından geliştirilmiştir). Bentham bir avukattır ve hukuk ile ahlak iliş-
kisiyle ilgilenmiştir. Doğal hukukun varlığına karşıdır. İnsanın doğa-
sının bilimsel tanımını yapmayı amaç edinmiştir.
Temelinde Epikür’ün hedonist felsefesi yatan bu okul, yarattığı
fayda ilkesi gereği, hangi faydanın diğerinden üstün olduğunu ve ter-
cih edileceğini belirlemeye çalışırlar.
37
Bu yapılırken matematikten ya-
rarlanılabilineceği düşünülmüştür. İdealistlerin aksine, faydacılar için
ceza dâhil her şey araçtır. Bu nedenle temel hak ve özgürlükler gibi
kavramlara farklı şekillerde yaklaşabilmekte, mutlak hakların olma-
dığını, hakların birbirleriyle karşılaştırılabileceğini düşünmektedirler
(Örneğin İngiltere, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nden çekilmeyi
tartışabilmiştir). Hukukun ekonomik analizi de bu okulun eseridir.
Bentham sosyal kurumlar üzerine düşünmüş, tasarladığı
Panoptikon
adlı hapishane O’nun düşüncesinin maddi bir temsili niteliğini kazan-
mıştır.
38
Bu okula göre cezadan duyulacak elem, suçtan elde edilecek
hazdan daha fazla olmalıdır.
18.yüzyıl aydınlığı İngiltere’den
39
önce Fransa’ya, daha sonra
Almanya’ya geçmiş ve orada Kant’la birlikte son bulmuştur.
40
Her ne ka-
dar Aydınlanma felsefesi kökenlerini İngiliz filozoflarda bulunmaktaysa
da Aydınlanma akımı için merkez ülke Fransa olacaktır. Mutlak monar-
şilerin daha fazla etkili olduğu Kıta Avrupa’sında Aydınlanma felsefe-
sinin politik ilkeleri daha net bir şekilde ortaya çıkmış ve uygulanma-
ya çalışılmıştır. Aydınlanma döneminde yazan düşünürler Fransızcayı
kullanmış, eserlerinin ve dolayısıyla kendilerinin başarılarını Paris’de-
ki entelektüel çevreye kabulleriyle ölçmüşlerdir. Bu çevrenin içinde, bir
sonraki başlıkta da bazılarına değineceğimiz, Montesquieu, Voltaire
41
,
37
Orhan Hançerlioğlu, , Düşünce Tarihi, Remzi, Ankara, 2002, s.294
38
bkz. Michel Foucault, Hapishanenin Doğuşu, Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, İmge
Kitabevi, 3.Baskı, Ankara, 1992.
39
Bu dönemde II.James Katolik yanlısı politikaları nedeniyle devrilince 1689’da İn-
giliz Haklar Bildirgesi ortaya çıkar. Böylelikle kralın yetkileri keyfiliğin önlenmesi
için sınırlandırılacak, kişi hak ve özgürlüklerinin önemine dikkat çekilerek, par-
lamentonun yetkileri arttırılacaktır. Bu metin modern anayasalara da taşınacak
ilkeleri barındıracaktır.
40
Hançerlioğlu, s.223 vd.
41
Voltaire, döneminde Newton’un ve Beccaria’nın düşüncelerinin popülerleşmesi-
ne neden olacaktır. Aynı zamanda azılı bir kilise karşıtıdır. İngiltere Üzerine Mek-
tuplar eserinde, Avrupa Aydınlanmacılarını politik olarak etkilemiş olan İngiliz
Monarşisi üzerine gözlemlerini aktaracaktır. En bilinen ve klasik eseri Candide