TBB Dergisi 114. Sayı

TBB Dergisi 2014 (114)

Saim ÜYE

369

Hart’ın Teorisinde Karşılaşılan Güçlükler

Hart genellikle, başka düşünürlere yönelttiği eleştirilere kendisi

de muhatap olmaktan kurtulamaz. Yukarda Augustine’in zaman kav-

ramını açıklayamamasının nedeninin onun kullanım farklılıklarını

kullanım benzerliklerinden daha çok vurgulaması olduğunu belirten

eleştiriye değinmiştik. Ancak Hart “itaat” sayılan durumları böyle ol-

mayanlardan ayırırken bunun benzerini yapar.

Hart, sıradan vatandaşların çoğunluğunun, hukuki yapının ay-

rıntılarından veya geçerlilik kriterlerinden açıkça haberdar olmaları

gerekmeden, sisteme yönelik geliştirdikleri genel tavrın “itaat” olarak

adlandırıldığını söyler. Ancak bu kelimeyi, resmi görevlilerin ikincil

kurallara yönelik tavırlarını adlandırmak için yetersiz bulur. İlginç

biçimde bu saptamanın sadece resmi görevlilerin dil kullanımından

kaynaklanmadığını belirtme ihtiyacı hisseder. Bu demektir ki, resmi

görevliler de ikincil kurallara yönelik kendi tavırlarını ifade etmek

üzere bu terime fiilen müracaat ediyor olabilirler. Ancak bu belirleyici

değildir. Hart’a göre, “eğer gerekiyorsa” hem sıradan vatandaşın genel

tavrını hem de bir yasayı mahkemede uygulayan yargıcın tavrını kap-

samak üzere “izlemek”, “uymak”, “uyum sağlamak” gibi daha geniş

ifadeler bulabiliriz. Ancak bu tür kapsayıcı ifadeler de, tıpkı “itaat”

gibi, aslında fark edilmesi gereken önemli ayrımları kamufle ederler.

Hart’ın söyleyişine bakılırsa, böyle bir ifade bulmak gerekmeyebilir

de. Bunun nedeni, muhtemelen, gündelik dilde vatandaşlarla resmi

görevlileri ayıran bariz bir kullanım farklılığının bulunamamasıdır.

Dikkat edilmesi gereken nokta, teorisyenin burada bu farklılığın bu-

lunmadığını saptamakla yetinmemesi, hatta gündelik dilden uzakla-

şarak ona aslında fiilen olmayan bir ayrımı dayatmakta olmasıdır. Yani

burada istenen hedefe uygun olduğu takdirde gündelik dile müracaat

edilmekte, böyle olmaması halinde ise bu dilden uzaklaşılmaktadır.

Diğer yandan gündelik dildeki ifadelerden hangisinin, Hart’ın anladı-

ğı tarzda, önemli ayrımları kamufle ettiği ve hangisinin bunu yapma-

dığı, gündelik dil tarafından değil, teorisyenin bizatihi kendisi tara-

fından ve onun kendi ölçütlerine göre çözülen bir meseledir.

Hart’ın

“itaat” terimini diğerlerinden ayırırken, terimin kullanım benzerlikle-

rinden ziyade kullanım farklılıklarına dikkat edilmesini öğütlediğini

Hart, 1997, 114-115.

Brendan Edgeworth, “Legal Positivism and the Philosophy of Language: A Critic

of H. L. A. Hart’s ‘Descriptive Sociology’”, Legal Studies, 6/2, 1986, s. 130.