125 / 449
Zorunlu Askerlik Hizmetine Karşı Vicdani Ret ve Sivil İtaatsizlik
124
duyumsarken bir toplumsal-siyasal durum karşısında yasaya aykırı
davranışını zorunlu kılacak bir düşünce-duygu sürecine girmektedir.
Sivil itaatsizlik, bu vicdani süreç sonunda sivil itaatsizin edindiği vic-
dani karardır. Bu kararıyla eylemci diğer suçsal örneklemeden ayrıl-
makta, kendi kategorisine yerleşmektedir”
44
.
İşte, itaatsizliğin bu şekilde, vicdan ile ilişkisi kurulduğu vakit,
vicdani ret bir sivil itaatsizlik örneği midir sorusu tartışılmaya başla-
nır. Bir vicdani süreç sonucu ulaşılan vicdani karar olarak nitelediği
sivil itaatsizlik ile vicdani ret arasında bir fark olup olmadığı yönünde
herhangi bir değerlendirmeye gitmeyen Ökçesiz, dünyadaki sivil ita-
atsizlik olaylarına örnekler verirken; birçok ülkedeki askerlik hizme-
tinden ve onun yerine sivil hizmetten kaçınma, askerlik hizmetinden
kaçınma propagandası, askerlik cüzdanlarının yakılması, firar, askere
alma dosyalarının temsili napalm ile tahribi, askerlik hizmetinden ka-
çınmak için kiliseye sığınma, askerlikte itaatsizlik ve isyan, askerlik
yoklama cüzdanlarının geri gönderilmesi gibi eylemleri de saymakta-
dır
45
. Ancak iki kavramı birbirinden ayıran düşünürler de vardır.
Sivil itaatsizlik ile vicdani ret arasında bir ayrım yapan Van Den
Haag’a göre, “ahlâki veya dini bir karşıtlık nedeniyle yasal bir emre
uygun hareket etmeyi reddetmek vicdani rettir. Sivil itaatsizlik ile vic-
dani ret birbirinden ayrılır, çünkü bir retçinin, vicdanının takip ettiği
yolu izlemek konusunda başkalarını zorlamak gibi bir girişimi yoktur.
Asla, diğerlerine bu konuda baskı yapmak ya da hükümeti kendi is-
teğine uygun hareket etmeye zorlamak şeklinde bir teşebbüs yoktur.
Retçinin vicdanı, bu kişinin doğru olmadığını düşündüğü herhangi
bir şeye katılmasını engeller ve yine ret evrensel bir geçerlilik iddia-
sında değildir. Sivil itaatsizliğin tersine, vicdani ret tek bir amaca yö-
neliktir; örneğin, sadece karşı çıkılan yasa veya ondan ayrılamayan
mevzuata karşı direnme söz konusudur
46
.
Vicdani reddedişin “ az ya da çok doğrudan yasal bir yükümlü-
lük ya da idari bir emir ile uyumsuzluk”
47
şeklinde açıklanabileceğini
44
Ökçesiz, s.124.
45
Bkz. Ökçesiz, s. 50-80.
46
Ernest Van Den Haag, “Civil Disobedience”, Rutgers Law Review, 1966, vol. 21,
no.1, s.35.
47
John Rawls, A Theory Of Justice
,
Oxford University Press, London-Oxford-New
York 1972, s. 368.