127 / 449
Zorunlu Askerlik Hizmetine Karşı Vicdani Ret ve Sivil İtaatsizlik
126
göre, öte yandan adil olmadığı düşünülen bir savaşa katılmayı ve ada-
let ilkeleriyle çelişen bir emri yerine getirmeyi reddetmek sadece bir
hak değil, aynı zamanda ödevdir
52
. Dolayısıyla Rawls’un düşünce-
sinde de haklı haksız savaş, adil adil olmayan emir ayrımı yapılarak
zorunlu askerlik reddedildiğinde bu bir sivil itaatsizlik eylemi olup,
hakkın ötesine geçmektedir.
Bu konuda Cohen de, her ne kadar sivil itaatsizlik vicdani bir ka-
naat ile gerçekleştiriliyorsa da vicdani reddin, spesifik karakterde, si-
vil itaatsizlikten ayrılan bir eylem olduğunu düşünmektedir
53
.
Cohen, vicdani ret bir sivil itaatsizlik örneği midir sorusuna yanıt
ararken, vicdani ret kategorilerine
54
dayanarak bir sonuca varmakta-
dır. Örneğin dini nedenler ile eline silah alamayacağını bildiren retçi-
ler bir sivil itaatsizlik eylemi gerçekleştirmiş olmazlar, çünkü bu eylem
kanuna aykırı olmayıp, hatta genel olarak kanunlarda düzenlenmiştir.
Savaşmak istemeyen kişilerin sivil bir hizmeti yerine getirebilecek ol-
ması vicdani reddi sivil itaatsizlikten ayırmaktadır. Aynı durum, fark-
lı saiklerle hareket etseler de sivil alternatif hizmeti kabul eden retçiler
açısından da söz konusudur
55
. Ancak Cohen’e göre, “ahlâki ilkelere sa-
mimi biçimde saygı duyan bazı insanlar, zorunlu askerlik kanunlarını
kasten ihlal ederler. Bu kişilerin eylemi bir sivil itaatsizlik örneğidir.
Vicdani kanaatleri doğrultusunda hareket etseler de, bu kişiler vicda-
ni retçi değillerdir. Vicdani ret, olağan anlamıyla bir protesto biçimi
olarak düşünülebilir, ama kesinlikle itaatsizlik değildir”.
56
Vicdani ret ile sivil itaatsizlik arasında ayrım yapan düşünürler-
den biri olan Arendt’e göre ise, “sivil itaatsizlik ancak ortak bir çıkar
grubu oluşturan bir dizi insan tarafından uygulanırsa anlamlı olur”
57
.
Sivil itaatsizlikte “ortak bir düşünce ve hükümetin politikasına karşı
52
Ünsal Doğan Başkır - Erdinç Erdem, “Sivil İtaatsizlik Eylemi Olarak Türkiye’de
Vicdani Ret: Bir Yurttaşlık Talebi”,
Toplum ve Bilim Dergisi
, 2012, sayı 124, s.67-68.
53
Bkz. Cohen, s.42.
54
Vicdani ret – sivil itaatsizlik ilişkisi konusunda, vicdani ret kategorilerini de dik-
kate alarak yapılan bir çalışma için bkz. Rabia Sağlam, “Bir Sivil İtaatsizlik Örneği
Olarak Vicdani Red”, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arşivi, Haz: Hayrettin Ökçe-
siz, İstanbul Barosu Yay., İstanbul, 2007, sayı 16, s. 251-265.
55
Bkz. Cohen, s.41-42.
56
Cohen, s.42.
57
Arendt, s.81.