34 / 617
TBB Dergisi 2015 (120)
Mahmut GÖKPINAR
33
miştir.
143
Alman Anayasası’nda
144
insan onuru, bütün bir devlet iktida-
rının eylem ve işlemlerinin referans kaynağı olarak ve değiştirilmesi
mümkün olmayan bir temel hak olarak düzenlenmiştir.
İnsan onuru, diğer temel hak ve özgürlüklerin de güvencesidir.
Bu güvence sıradan bir güvence olmayıp bütün özgürlük güvencele-
ri, insan onurundan kaynaklanmaktadır.
145
Anayasa’nın bu özgürlük-
çü yaklaşımı, söz konusu kavramı en üst anayasal değer olarak ka-
bul eden Alman Anayasa Mahkemesi’nin (AAM) süreklilik kazanan
içtihatlarıyla da iyice pekiştirilmiş
146
ve insan onuruna ilişkin tanım
ve nitelemelerin ortaya çıkması sağlamıştır. Bu anlamda AAM, insan
onurunu diğer bütün temel hakların kökü olarak nitelemekte hattâ
devletin embriyonun dahi onurunu koruması gerektiğine hükmet-
mektedir.
147
Böylelikle birey devlet içinde, bizatihi bir amaç olup hiçbir
zaman araç haline dönüşmesine izin verilmeyecek
148
, bir eşya olarak
muamele görmeyecektir.
149
İnsanı devletin nesnesi haline getiren her
düzenleme Anayasa’ya aykırı olarak görülecektir.
150
Türk Hukukunda insan onuru ilkesi, ayrı bir temel hak olarak dü-
zenlenmemiş; ancak, 1982 Anayasası’nın başlangıç bölümünde temel
bir kavram olarak yer almıştır. Anayasa’nın “İnsanın maddî ve manevî
varlığını geliştirme hakkı” (md.17) ile “insan haysiyetine aykırı ceza ve
işlem uygulanmayacağı ve eziyet, işkence ve angarya yasağı” nı dü-
zenleyen hükümleri (md.17/III) insan onurunun anayasadaki bir yan-
sıması olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bireyin sadece insan olması nedeniyle sahip olduğu bütün insan
hakları, aslında kişinin maddî ve manevî varlığını koruma ve geliş-
tirme hakkına hizmet etmektedirler. Kişinin maddî ve manevî varlı-
143
Hekimoğlu, İnsan Onuru, s. 104.
144
http://www.adalet.gov.tr/duyurular/2011/eylul/anayasalar/ulkeana/pdf/08-Almanya%20209-276.pdf., s. 217.
145
Starck, İnsan Onuru, s. 72.
146
Hekimoğlu, İnsan Onuru, s. 101.
147
BVerfGE 93, s.293 ; Alman Anayasa Mahkemesinin “insan onuru”na değinen bazı
kararları için bkz. BVerfGE 18, s.117 ; 27, s. 6 ; 40, s. 133; 45, s.245 ; 65, s.48-49 ;95,
s.140, 96, s. S.115, s.249, s. 398, s.401 vd., s. 412 vd.,; 95, 238 ; 98, s.200 ; 99, 196; 100,
s. 284 ; 101, s.287 vd. s.361 ; 103, s.150, s.221 vd., s. 307 ; 107, s.275, s.280-284 ; 108,
s.s. 301 ve s. 334’ den nakleden, Doğan, s. 58.
148
Atalay, Temel Haklar, s. 446.
149
BVerfGE 30, 40 dan nakleden, Gören, Kişiliğin Korunması, s. 172.
150
BVerfGE 96, 375, 399 dan nakleden, Hekimoğlu, İnsan Onuru, s. 108.