41 / 617
Bir Kavram Olarak İnsan Hakları ve Çeşitli Açılardan Sınıflandırılması
40
landırmalarına engel olmadığı gibi; çeşitli açılardan bunun yapılması
bir anlayış kolaylığı,
192
hakların özel gelişimini, belli verilerini, tâbi ol-
dukları hukukî rejimin belirlenmesini sağlamaktadır.
193
a) Klâsik İnsan Hakları Sınıflandırılması: Negatif/Pozitif/
Aktif Statü Hakları
İnsan hakları alanında uzun yıllar yaşanan gelişim ve dönüşüm
sürecinin sonunda demokratik toplumlarda genel kabul gören ve ya-
zılı anayasaların pek çoğunda esas alınan sınıflandırma, George Jel-
linek tarafından ilk baskısı 1893 yılında yapılan
System der subjektiven
Öffentlichen
isimli kitapta, devlet ile birey arasındaki ilişkinin duru-
muna göre, ‘negatif statü hakları’ (devletten yana özgürlük), “pozi-
tif statü hakları” (devletten pozitif edimlerde bulunulmasını isteme
hakkı), “aktif statü hakları” (vatandaşlık hakları) şeklinde üç katego-
ri şeklinde sınıflandırılmıştır.
194
Söz konusu sınıflandırma öğretide
klâsik insan hakları sınıflandırılması olarak nitelenmekte olup Türk
öğretisi tarafından da uzun süre en yaygın kabul gören sınıflandır-
ma olmuştur.
195
1982 Anayasamız da dahil olmak üzere uluslararası
sözleşmelerde de genellikle bu sınıflandırma esas alınmıştır.
196
Bunun
düzenlendiği madde metninden anlaşılabilir. Anayasa bir temel hakkı herkese
tanımak istiyor sadece vatandaşı ile sınırlamak istemiyorsa, “herkes”, “kimse”
gibi terimler kullanmaktadır. Hakkın yükümlüsüne göre ise, devleti ve devlet
iktidarının diğer taşıyıcılarını bağlayan haklar- bireyi kendi özel hukuka ilişkin
işlemlerinde bağlayan haklar şeklinde bir tasnife gidilebilir. 1982 Anayasası’nın
11. maddesine göre Anayasa kurallarından olan temel haklar yasama, yürütme
ve yargı organlarını, idare makamlarını bağlayan temel hukuk kurallarıdır. Te-
mel haklar her ne kadar yapıları ve tarihsel gelişimleri açısından hakkın taşıyıcısı
olan bireyin hakkın asıl yükümlüsü olan devlete karşı ileri sürdüğü haklar olsa
da md.11’deki Anayasa kurallarının kişileri de bağlayan temel hukuk kuralları
olduğu hükmünden, aynı zamanda bireylerin birbirleri ile olan özel hukuk iliş-
kilerini de etkilediği sonucu çıkmaktadır. Zafer Gören, Temel Hak Genel Teorisi,
DEÜHFY, 4. Baskı, İzmir 2000, s. 26.
192
Esra Atalay, “Sanat Özgürlüğü Temel Hakkının Hukuki Niteliği”,
DÜHFD
, C.6,
Sy.1, 2004, s. 46.; Bulut, Sosyal Haklar, s. 25.
193
Atalay, Sanat Özgürlüğü, s. 48.
DÜHFD
, C.6, Sy.1, 2004, s. 46.; Bulut, Sosyal Hak-
lar, s. 25.
194
Yavuz Atar, Türk Anayasa Hukuku, Mimoza Yayınevi, 5. Baskı, Konya 2002, s.
113.; Kapani, Hürriyet, s. 6.; Gözler, s. 507.; Gören, Temel Hak, s. 27.; Caniklioğlu,
s.473.; Erdoğan, Demokrasi, s.185.
195
Algan, s. 38.
196
Şeref İba, Anayasa Hukuku ve Siyasal Kurumlar, Turhan Kitapevi, 2.Baskı, Anka-
ra 2008, s. 100.; Atar, s. 113.