42 / 617
TBB Dergisi 2015 (120)
Mahmut GÖKPINAR
41
temelinde, statü kavramı ve bireyin devlet karşısındaki konumu yer
almaktadır.
197
Buradaki statü, her seferinde bireyin devlet karşısında
çeşitli temel hak ve özgürlükler şeklinde ortaya çıkan ve güvenceye
bağlanmış herhangi bir durumunu ifade etmektedir.
198
Bireyin devlet
karşısındaki konumu ise insan haklarına ilişkin olarak bireyin devlet-
ten beklediği edimin niteliğini belirlemekte olup devletin bu hakların
gerçekleşmesine ilişkin tutumu konunun özünü oluşturmaktadır. Do-
layısıyla klâsik olarak kabul edilen bu sınıflandırmanın, herhangi bir
hakkın özüne ya da doğasına ilişkin olmayıp tamimiyle biçimsel bir
sınıflandırma olduğu söylenebilir.
199
Devletin sorumluluğunun niteliği dikkate alınarak yapılan bu
sınıflandırma öğretide çeşitli açılardan eleştirilmiştir. En başta gelen
eleştiri, belli kategorilerde yer alan haklara ilişkin olarak devletin üst-
lendiği edimin niteliğinin her zaman aynı olmadığıdır.
200
Herhangi bir
hak, her iki tür yükümlülüğü de içerebilir.
201
‘Hukukun anayasallaştı-
rılması’ olgusu, hem devlete hem de bireylere karşı koruma güvence-
sini içermektedir. Dolayısıyla, devlet bu olgu gereğince, hem pozitif;
hem de, negatif nitelikte yükümlülük altındadır.
202
Buna göre edim-
lerin niteliği bakımından kesin bir sınır çizmek mümkün değildir.
Örneğin negatif statü haklarından sayılan adil yargılanma hakkının
hayata geçmesi için devletin negatif edimleri dışında çok sayıda po-
zitif sorumluluğunun bulunması da gerekmektedir. Yargısal sürece
herhangi bir şekilde müdahale etmemek biçimindeki edim, her ne
kadar devlet için ‘kaçınma’ biçiminde karşımıza çıkan negatif bir yü-
kümlülük olsa da, bağımsız ve tarafsız mahkemelerin oluşturulması,
ceza-infaz sistemlerinin kurulup işletilmesi, maddî durumu elverişsiz
olan kişiler için adlî yardım sağlanması gibi birçok olumlu edim yeri-
ne getirilmeden bireylerin söz konusu haktan yararlanmaları müm-
197
Algan, s. 38.
198
Gören, Temel Hak, s. 28.
199
Algan, s. 38.
200
Algan, s. 28.; Tania Groppi, “İtalya’da Sosyal Haklar”, Çev.: Oya Boyar, İçinde:
Anayasal Sosyal Haklar, Ed.: İbrahim Ö. Kaboğlu, Legal Yayınevi, İstanbul 2012,
s. 205.; Rainer Arnold, “ Almanya Anayasacılığında ve Orta ve Doğu Avrupa’da-
ki Yeni Demokrasilerde Sosyal Haklar:Karşılaştırmalı Gözlemler “, Çev.: Gülden
Kurt, İçinde: Anayasal Sosyal Haklar, Ed.: İbrahim Ö. Kaboğlu, Legal Yayınevi,
İstanbul 2012, s. 217.
201
Groppi, s. 205.
202
Arnold, s. 217.