47 / 617
Bir Kavram Olarak İnsan Hakları ve Çeşitli Açılardan Sınıflandırılması
46
1982 Anayasası’nın, “Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler” başlıklı
bölümünde düzenlenmişlerdir.
Bireye devletten bir şey isteme hakkı tanıdığı için “isteme hakla-
rı”, Fransa’da ise “hizmet hakları” denilmektedir. Aynı zamanda bu
haklar sosyal devlet anlayışının sonuçları olduğundan “sosyal haklar”
olarak da ifade edilmektedir.
239
Bu yönüyle toplumun sosyo-ekonomik
bakımdan güçsüz olan kesimlerinin insan onuruna yaraşır bir hayat
sürdürebilmeleri için devletin önlemler almasını veya doğrudan doğ-
ruya edimlerde bulunmasını gerektirmektedir.
240
Bu açıdan sosyal
haklar, sosyal devlet bağlamında toplumsal eşitlik amacına yönelmiş
haklar olarak tanımlanabilir.
241
Bu haklar sayesinde, sosyal eşitsizlik-
ler azalacak, toplum içindeki sosyo-ekonomik bakımdan zayıf olanlar
korunacaktır.
242
Pozitif statü hakları, sosyal devletin gelişim seyrine
paralel bir artış göstermiştir.
243
Türk Hukuku’nda bu alanda devlete,
malî imkânları ölçüsünde yükümlülük getirilmiştir. Devletin, ekono-
mik ve sosyal alanlarda Anayasa ile hüküm altına alınan görevleri ko-
nusunda, olumlu-pozitif edimde bulunma yükümlülüğüne 2001 yılı
Anayasa değişikliklerinden önce metinde yer alan, “ekonomik istikra-
rın gözetilmesi” ibaresi ile tür mazeret nedeni getirilmiştir.
244
Söz ko-
nusu bu kriter hem 1961 (md.53) hem de 1982 (md.65) Anayasa’larında
yer almış, sosyal ve ekonomik alanda, devletin görevini malî kaynak-
ların yeterliliği ölçüsüyle sınırlamıştır. Bu durumun sosyal hakların,
Türk Hukukunda tarihinde birinci kuşak haklardan farklı özellikte ve
anlamda algılandığı ve ikincil bir konuma itildiğinin göstergesi oldu-
ğu, bunun insan haklarının bütünlüğü ilkesine ve dolayısıyla da insan
hakları kuramına aykırı olduğu, insan haklarının tamamının bir bü-
tün ve aynı değerde olduğu ifade edilmektedir.
245
239
Gözler, s. 508.
240
Bulut, Sosyal Haklar, s. 35.
241
Ö. İbrahim Kaboğlu, “Anayasa’da Sosyal Haklar: Alanı ve Sınırları”, İçinde: Ana-
yasal Sosyal Haklar, Ed.: İbrahim Ö. Kaboğlu, Legal Yayınevi, İstanbul 2012, s. 29.
242
Ergun Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınevi, 4. Baskı, Ankara 1995,
s. 100.
243
İba, s. 100.
244
Ayrıntılı bilgi için bkz. Mesut Gülmez, “Türkiye’de Sosyal Haklar: Sosyal Şart
Açısından Anayasa’da Sosyal Devlet ve Sosyal Haklardaki Uyumsuzluklar”, İçin-
de: Anayasal Sosyal Haklar, Ed.: İbrahim Ö. Kaboğlu, Legal Yayınevi, İstanbul
2012, s. 136-137.
245
Adil Şahin, “Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunda Ekonomik Sosyal Ve Kültürel