48 / 617
TBB Dergisi 2015 (120)
Mahmut GÖKPINAR
47
1982 Anayasası’nın 65. maddesinin gerekçesinde, maddenin hiç
kimseye devletten sosyal ve ekonomik hakların gerçekleşmesini iste-
me hakkı vermediği, bu hakların devlete yüklenen ödevlerden oluş-
tuğu belirtilmiştir.
246
Buna dayanarak olumlu edimler gerektiren hak-
ların sadece Anayasada yer alıyor olmasının bireylere sübjektif kamu
hakkı tanımadığı ve bu hakların “program hükümler” niteliği taşıdı-
ğı
247
, yasama organının bu konudaki takdir hakkını denetleyecek baş-
ka bir ifadeyle hareketsizliğini müeyyidelendirecek hukuksal bir yo-
lun bulunmadığı ileri sürülmüştür.
248
Ancak bu düşünceye karşı çeşitli
görüşler ileri sürülmüştür. Buna göre, sosyal devlet anlayışı temelinde
yorum yapılarak Anayasa’nın negatif statü şeklinde düzenlediği alan-
larda bile devletten olumlu edimlerde bulunma hakkı garantilenmiş
sayılmalıdır.
249
Diğer taraftan, yolsuzlukların olmadığı, kaynakların işletilip kal-
kınmanın teşvik edildiği, varlıkla orantılı vergi alındığı bir devlette
malî kaynakların yetersizliği sonucu ortaya çıkmayacaktır. Söz ko-
nusu bu kriter, sadece devletin ekonomik ve sosyal ödevlerindeki bir
sınırlamaya meşruiyet kazandırabilir. Ancak bu durumda da, ekono-
mik ve sosyal alandaki hakları sınırlanan bir birey, devletin aksaklık-
larını öne sürerek devletin görevlerini yerine getirmediğini ispatlarsa
devlet kusurlu dolayısıyla sorumlu sayılacaktır.
250
Benzer nitelikteki
başka bir görüşte ise söz konusu kriterin, ekonomik ve sosyal hak-
lar bakımından bir sınırlama anlamı taşıyacağı açıksa da bu, devle-
tin bu haklara ilişkin görevlerinden tümüyle sıyrılabileceği anlamına
gelmez. Ayrıca “Madde metni devletin sosyal ve ekonomik haklara
ilişkin görevlerini yerine getirip getirmemesiyle değil; bu görevleri
ne şekilde ve derecede yerine getireceğiyle ilgilidir”
251
ifadelerine yer
verilmiştir.
Hakların Niteliği Bağlamında Sağlık Hakkının Kapsamı Üzerine Bir İnceleme”,
AÜHFD
, Sy.59, 2010, s. 754.
246
Anayasa’nın 65. maddesi hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Gözde Atasayan, “Dev-
letin Sosyal ve Ekonomik Ödevlerinin Sınırı”,
KHÜHFD
, C.1, Sy.1, 2013, s. 94-103.
247
Değişiklik gerekçesi bkz. TBMM,
Tutanak Dergisi,
Dönem: 21, Sy.3.
248
Bu yöndeki görüş için bkz. Ergun, s. 112.
249
Bu yöndeki görüşlerden biri için Gören, Temel Hak, s. 31.
250
Betül Aslan, Devletin Temel Amaç ve Ödevleri Işığında Öznel Gelişim Hakkı, Ya-
yımlanmış Yüksek Lisans Tezi, XII Levha Yayınları, İstanbul 2009, s. 146.
251
Algan, s. 281.