53 / 617
Bir Kavram Olarak İnsan Hakları ve Çeşitli Açılardan Sınıflandırılması
52
hak gurubu diğerinin varlık nedeni
281
, olmasa olmaz şartıdır.
282
Başka
bir ifadeyle birinci kuşak haklar ikinciyi, ikinciler ise üçüncü kuşak
hakları doğurmuşlardır.
283
İnsan haklarının bütünlüğü ve karşılıklı
bağımlılığı sonucunda gerek kişisel ve siyasal haklar, gerekse de eko-
nomik, sosyal ve kültürel haklar arasında bir ilişki vardır.
284
b.1- İlk Hakların Otaya Çıkışı ve Birinci Kuşak Haklar
Klâsik ya da geleneksel haklar veya kişi özgürlükleri ve siyasal
haklar, bireysel hak ve özgürlükler olarak da adlandırılan birinci ku-
şak haklar, ilk haklar demeti olarak büyük ölçüde aristokrasi ile bur-
juva sınıfı arasındaki sınıf çatışmasına dayanmaktadır.
285
Bu iki sınıf
281
Atalay, Sanat Özgürlüğü, s. 51.
282
Bulut, Sosyal Haklar, s. 24.; Hak ve özgürlüklerin kullanımı zaman ve mekân ça-
tışması yaratabilir. Bazen bir hakkın kullanımı diğerinin varlık ve geçerlilik alanı-
nı etkileyebilir. Bu durumda ‘uzlaşma tekniği’ özgürlükler hukukunun başvurdu-
ğu bir ilkedir. Kaboğlu, Kültürel Haklar, s. 107.
283
Algan, s. 47.
284
Atalay, Sanat Özgürlüğü, s. 51.; AİHM, 1979 tarihli, Airey-İrlanda kararında konu-
ya ilişkin yaklaşımını ortaya koymuştur. Kocasından şiddet gördüğü gerekçesiyle
boşanmak isteyen ancak maddî zorluklar nedeniyle avukat yardımından yararla-
namayan kadının başvurusunda, sadece ceza hukukuna ait olan ücretsiz avukat
sağlama yükümlülüğünün, medeni hukuk alanına aktarılacağını belirtmiştir. Bu
kararını gerekçelendirirken, medeni ve siyasi hakların birçoğunun ekonomik ve
sosyal düzende etkileri olduğunu, ekonomik ve sosyal haklara karışmama gerek-
çesiyle bu yorumu dikkate almamanın hiçbir mantıki nedeninin olamayacağını,
sosyal ve ekonomik hakları AİHS den ‘ayıran bir sızdırmaz duvarın’ olmadığını
belirtmiştir. Karar hakkında ayrıntılı değerlendirme için bkz. Jean-Pierre Margu-
enaud, “ İnsan Hakları Avrupa Mahkemesinde Sosyal Hakların Korunması ve
Sözleşmenin Geniş Yorumu” , Çev.: Gülden Kurt, İçinde: Anayasal Sosyal Hak-
lar, Ed.: İbrahim Ö. Kaboğlu, Legal Yayınevi, İstanbul 2012, s. 223.; Bu çerçevede
siyasal iktidara, insan haklarının bir bütün olarak işlerlik kazanacağı, temel hak
ve özgürlük haline geleceği ortamı hazırlamak görevi düşmektedir. İnsan hakları
arasından herhangi birini çıkarmak ya da etkisiz hale getirmek söz konusu bütün-
lüğü bozar ve diğer hakları da anlamsız; içi boş hale getirir. Demokrasi ve insan
haklarının Batı’daki gelişim süreci de bunu ispatlamaktadır. Başlangıçta, baskı
yokluğu, beden ve düşünsel dünyada bağımsız olma şeklinde anlaşılan özgür-
lük daha sonra siyasal haklar aracılığıyla devlet yönetimine katılımı da içerir bir
anlama kavuşmuş ardından da sosyo-ekonomik koşulların böyle bir özgürlük an-
layışını soyut ve anlamsız hale getirdiği gerekçesiyle, sosyal haklar çerçevesinde
insanın özgürleştirilmesi gündeme gelmiştir. Bulut, Sosyal Haklar, s. 25. Belirtil-
melidir ki, birinci kuşak, ‘insan kişiliğinin korunmasına ilişkin medeni ve siyasal
hakları’; ikinci kuşak, insanın onur içinde yaşamasını amaçlayan ‘ekonomik, sos-
yal ve kültürel hakları’; üçüncü kuşak ise, insanın uygun çevrede ve barış içinde
yaşamasını amaçlayan ‘dayanışma haklarını’ Atar, s. 115. veya ‘grup haklarını’
kapsamaktadır. Tepe, s. 9.
285
Muzaffer Sencer, “İnsan Hakları Açısından İngiliz Devrimi”, AİD, C.23, Sy.2,