52 / 617
TBB Dergisi 2015 (120)
Mahmut GÖKPINAR
51
Bunlar “insan haklarının üç kuşağı” olarak da adlandırılabilir.
271
Söz
konusu ayrım öğretide, evrim sürecine göre sınıflandırma olarak ad-
landırılmaktadır.
272
Bugüne kadar ortaya çıkmış olan hakları “birinci
kuşak”, “ikinci kuşak”, “üçüncü kuşak” haklar şeklinde üç büyük tas-
nife ayırarak incelemek genel kabul gören bir yaklaşımdır.
273
İnsan haklarının evrimci özelliği, hak ve özgürlüklerin devam
eden süreç olarak dinamik bir yapıya sahip olduğu anlamına gel-
mektedir.
274
Geçmişten içinde yaşadığımız ana kadar gözlenebilen bu
özellik gelecek içinde geçerlidir.
275
Günümüzde hemen hemen her ko-
nunun insan haklarına ilişkin bir yönü keşfedilmekte bu da sürekli
olarak yeni hakları ortaya çıkarmakta,
276
var olanların da değişen ko-
şullara uygun olarak yeniden yorumlanmasını sağlamaktadır.
277
Daha
öncesinde de belirtildiği gibi insan haklarının bir ‘ulaşılacak hedefler
programı’
278
olduğu gerçeği dikkate alındığında insan hakları olarak
ileri sürülen haklar listesinin, değişen zaman ve koşullara bağlı ola-
rak değişip gelişeceği görülecektir. Bu da kuramsal olarak konjonktü-
re bağlı bir şekilde yeni insan haklarından ve hattâ yeni kuşaklardan
bahsedilmesini mümkün hale getirmektedir.
279
Diğer taraftan insan hakları kuşakları birbiri ile mantıksal bir
ilişki içindedirler. Birbirlerinin üzerinde ve birbirlerine bağlı olarak
yükselmişlerdir.
280
Aynı uygarlık sisteminin parçaları olup, her bir
271
Kaboğlu, İnsan Hakları, s. 122.
272
Kaboğlu, Genel Esaslar, s. 225.
273
Uygun, Kuram, s.15; Eroğlu, s. 7.; Bunun üç önemli nedeninin olduğu belirtil-
mektedir:1) Söz konusu sınıflandırma, daha öncesinde de ifade edildiği gibi insan
hakları kuram ve uygulamasının tarihsel gelişimi ile paralellik göstermektedir. 2)
Hakların oluşum sürecindeki toplumsal dinamiklerin daha iyi anlaşılmasını ko-
laylaştırmaktadır. 3) Bu sınıflandırma, hakların nitelikleri dikkate alınarak yapıla-
cak bir başka sınıflandırma ile belli ölçülerde örtüşmektedir. Uygun, Kuram, s. 16.
274
Ö. İbrahim Kaboğlu, “Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar”, İçinde: Uluslararası
Anayasa Hukuku Kurultayı, Ankara 2001, s. 104.; Aslan, Gelişim Hakkı, s. 32.
275
Kaboğlu, Genel Esaslar, s. 225.
276
Atalay, Sanat Özgürlüğü, s. 47.; Kaboğlu, İnsan Hakları, s. 121.
277
Algan, s. 46.
278
Kapani, Hürriyet, s. 14.
279
Algan, s .47. Başka bir ifadeyle, hak ve özgürlüklerin gelişime açık yönünü yansı-
tan, kuşaklara göre sınıflandırmanın önü açıktır. Gelecekte ortaya çıkıp tanınacak
olan insan hakları yeni bir kuşak olarak incelenebilecektir. Örneğin tıp biliminde
yaşanan kimi gelişmeleri dikkate alan bazı görüşlerde, bu çerçevede dördüncü
kuşak haklardan bahsedilmektedir. Kaboğlu, Genel Esaslar, s. 225.
280
Algan, s. 47.