55 / 617
Bir Kavram Olarak İnsan Hakları ve Çeşitli Açılardan Sınıflandırılması
54
Başta Fransız İnsan ve Yurttaşlık Hakları Bildirisi olmak üzere
burjuva devrimleri sonrası ortaya çıkan hak bildirileri, doğal huku-
kun pozitifleşmesi olarak nitelenmektedir.
292
Bildiri, insanın tabi, za-
man aşımına uğramaz nitelikte sayılan bu haklarını, özgürlük, güven-
lik, mülkiyet ve baskıya karşı direnme olarak belirtmektedir.
293
O güne
kadar gelen kurumsal birikimlerin ve kazanılmış bir mücadelenin so-
mutlaşmış bir belgesi olarak, insan haklarının bir listesi tüm dünyaya
ilan edilmiştir.
294
Bildirinin aynı zamanda başlığı olan, “İnsan ve Yurttaş Hakları”
ibaresinden de anlaşılacağı üzere sadece Fransız Halkı’na değil tüm
insanlığa yönelik evrensel bir haklar demetidir.
295
Bildiride kullanılan
evrensel nitelikli formüller
296
ve Bildiri’nin XVIII. yüzyıl dünyasında
İngilizceye göre daha yaygın bir dil olan Fransızca kaleme alınmış
olması da onun evrenselliğini ve etki alanını artırmıştır. Tüm dünya
insan haklarını, aslında tarihsel olarak daha eski olan Amerikan Bildi-
rilerinden değil Fransız Bildirisinden öğrenmiştir.
297
Böylelikle bütün
dünyada geçerli olan evrensel bir insan hakları anlayışı yerleşmiştir.
298
292
Cranston, s. 311.; Balkız, s. 58.
293
Savcı, Koruma, s. 8.; Akad, s. 30.
294
Algan, s. 35.; Bu Bildiri ile o zamana kadar hiçbir değer ve anlam ifade etmeyen
insana, büyük çapta hak ve özgürlükler tanınarak bunların kanunlarda da yer
alması sağlanmıştır. Akbulut, s. 3. Kendisinden önceki dönemin sosyo-politik ko-
şullarından şekillenerek gelmiş, Akad, s. 29.; önce Avrupa’yı sonra tüm dünyayı
etkisine almıştır. İsmet Giritli/Jale Sarmaşık, Anayasa Hukuku Genel Esaslar-
Türk Anayasa Hukuku İstanbul 200, s. 72.
295
Akad, s. 30.
296
Giritli/Samaşık, s. 72.
297
Kapani, Hürriyet, s. 46.
298
Said Vakkas Gözlügöl, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve İç Hukukumuza Et-
kisi, 2.Baskı, Ankara 2002, s. 58.; Diğer taraftan Bildiri, bireye hak ve özgürlükler-
den oluşan özerk bir alan tanımakta, bu hakların siyasal topluma ve devlete göre
önceliğini vurgulamakta adeta devleti insana özgü niteliklerden yola çıkarak ye-
niden tanımlamakta, Ağaoğulları, s. 195.; başta devlet olmak üzere bütün politik
birleşmelerin temel amacının insanın tabi ve inkâr edilemez haklarının korunması
olduğunu tüm dünyaya ilan etmektedir. Hayati Hazır, Anayasa Hukuku, Alter
Yayınları, 3 Baskı, Ankara 2004, s. 87.; Cranston, s. 312. Böylelikle Bildiride, insa-
nın doğuştan sahip olduğu tabii haklar yanında, ilk kez bireyin devlet yönetimine
katılımını sağlayan seçme ve seçilme hakkı gibi siyasal nitellikli haklar ile, Göz-
lügöl, s. 58.; insan haklarının sağlanması ve korunması için gerekli olan kuvvetler
ayrılığı, devlet iktidarının sınırlanması gibi anayasa esaslar yer almıştır. Kapani,
Hürriyet, s. 46.; Savcı, Koruma, s. 9.